国家电网是什么编制

百度 　　外交部、全国妇联、中央国家机关工委的干部职工表示，习近平当选国家主席、中央军委主席，充分体现了全党全国人民的共同心愿，是党心所向、民心所向、众望所归。

Ti?ng Ph?n
????????? Sa?sk?tam
Sa?sk?tam vi?t b?ng ch? Devanagari
S? d?ng t?i	Chau á
Khu v?c	?n ?? và m?t s? vùng c?a Nam á và ??ng Nam á; nhi?u h?c gi? Ph?t h?c t?i các n??c ??ng á nh? Trung Qu?c, Nh?t B?n, Thái Lan và Vi?t Nam c?ng có th? dùng ???c ti?ng Ph?n.
T?ng s? ng??i nói	6.106 (th?ng kê 1981); 194.433 s? ng??i nói nh? th? ti?ng th? hai (th?ng kê 1961)
H?ng	kh?ng trong 100 h?ng ??u tiên
Phan lo?i	?n-?u ?n-Iran ?n-Aryan Ti?ng Ph?n
H? ch? vi?t	H? ch? vi?t Devanagari và m?t s? h? xu?t phát t? ch? Brāhmī
??a v? chính th?c
Ng?n ng? chính th?c t?i	?n ??
Ng?n ng? thi?u s? ???c c?ng nh?n t?i	Nam Phi
Quy ??nh b?i	Vi?n Hàn lam Ng?n ng? h?c
M? ng?n ng?
ISO 639-1	sa
ISO 639-2	san
ISO 639-3	san

Ti?ng Ph?n hay Sanskrit (ch? Hán: 梵; sa?sk?tā vāk ???????? ????, ho?c ng?n h?n là sa?sk?tam ?????????) là m?t c? ng? ?n ?? và là m?t ng?n ng? t? l? c?a các t?n giáo nh? ?n ?? giáo, Ph?t giáo B?c T?ng và Jaina giáo. Nó có m?t v? trí quan tr?ng trong v?n hóa ?n ?? và các v?n hóa vùng ??ng Nam á t??ng t? nh? v? trí c?a ti?ng Latinh và ti?ng Hy L?p trong chau ?u Trung C?; nó c?ng là k?t c?u tr?ng ?i?m c?a truy?n th?ng ?n giáo/Ph?-?à, nh?ng ? m?t m?c ?? cao c?p h?n. Ngày nay nó là m?t trong nhi?u ng?n ng? chính th?c c?a ?n ??, m?c dù ti?ng Hindi (hindī ??????) và các th? ti?ng ??a ph??ng khác ngày càng ???c dùng ph? bi?n.

Khác v?i quan ni?m ph? bi?n, ti?ng Ph?n kh?ng ph?i là m?t ng?n ng? ch?t. Nó v?n còn ???c d?y trong các tr??ng h?c và t?i gia kh?p n??c ?n, tuy ch? là ng?n ng? th? hai. M?t s? ng??i Bà-la-m?n v?n xem ti?ng Ph?n là ti?ng m? ??. Theo m?t th?ng tin g?n ?ay, ti?ng Ph?n ???c ph?c h?ng nh? m?t ti?ng ??a ph??ng th?c d?ng t?i làng Mattur g?n Shimoga, Karnataka.

Ti?ng Ph?n ph?n l?n ???c dùng nh? m?t ng?n ng? t? t? trong các nghi l? c?a ?n ?? giáo d??i d?ng ca t?ng và chan ng?n (sa. mantra). Ti?n than c?a ti?ng Ph?n c? là ti?ng Ph?-?à (zh. 吠陀, en. vedic sanskrit), m?t ng?n ng? ???c xem là m?t trong nh?ng thành viên c? nh?t c?a h? ng?n ng? ?n-?u, và v?n b?n c? nh?t c?a nó là Lê-cau-ph?-?à (zh. 棃俱吠陀, sa. ?gveda). Bài này nh?n m?nh vào Hoa v?n Ph?n ng? nh? nó ???c h? th?ng hoá b?i Ba-ni-ni (zh. 巴尼尼, sa. pā?ini) vào kho?ng 500 tr??c CN. H?u h?t nh?ng bài v?n ti?ng Ph?n ???c truy?n mi?ng qua nhi?u th? k? tr??c khi ???c ghi l?i t?i ?n ?? trong th?i kì trung c?.

L?ch s?

T? nguyên

B?n ti?ng Ph?n c?a Devīmāhātmya trên lá c?, theo l?i vi?t c? Bhujimol, c?a Bihār ho?c Nepāl, th? k? 11

Sa?sk?ta là m?t quá kh? phan t? th? ??ng ???c hình thành t? ti?p ??u am sam, có ngh?a là "gom l?i", "??y ??" và g?c ??ng t? √k? v?i ngh?a là "làm". Nh? v?y thì sa?sk?ta có ngh?a là "???c làm ??y ??". Theo quan ni?m ?n ??, cái ???c làm ??y ??, tr?n v?n là t?t nên sa?sk?ta c?ng ???c hi?u là "toàn h?o". Các nhà d?ch kinh Ph?t t? Ph?n sang Hán d?ch sa?sk?ta là Ph?n (Ph?m 梵), có ngh?a là thu?c v? Brahma, thu?c c?i tr?i thanh t?nh, thiêng liêng và theo ngh?a này danh t? Ph?n ng? (zh. 梵語) ???c dùng. M?t cách g?i khác là Nh? ng? (zh. 雅語).

Theo ??nh ngh?a trên thì ti?ng Ph?n lu?n là m?t ng?n ng? cao c?p ???c dùng trong nh?ng l?nh v?c t?n giáo và khoa h?c, ??i ngh?ch v?i nh?ng lo?i ng?n ng? bình dan. B? v?n ph?m c? nh?t còn ???c l?u l?i là Sách ng? pháp tám ch??ng (sa. a??ādhyāyī) c?a Ba-ni-ni (sa. Pā?ini), ???c biên t?p vào kho?ng th? k? th? 5 tr??c CN. B? này c? b?n là m?t b? ng? pháp quy ??nh, phán ??nh (prescriptive) th? nào là ti?ng Ph?n ?úng, thay vì mang tính ch?t miêu t? (descriptive). Tuy nhiên, nó v?n hàm dung nh?ng ph?n miêu t?, ph?n l?n miêu t? nh?ng d?ng t? ng? Ph?-?à ?? kh?ng còn ph? bi?n vào th?i c?a Ba-ni-ni (sa. Pā?ini).

M?c dù h?u h?t nh?ng ng??i h?c ti?ng Ph?n c?ng ?? nghe cau truy?n truy?n th?ng là ti?ng Ph?n ?? ???c sáng t?o và tinh ch? qua nhi?u th? h? (theo truy?n th?ng là h?n m?t thiên niên k?) cho ??n lúc ???c xem là toàn h?o. Khi danh t? Sanskrit (sa?sk?ta) xu?t hi?n t?i ?n ??, nó kh?ng ???c hi?u là m?t ng?n ng? ??c thù, khác bi?t so v?i nh?ng ng?n ng? khác (ng??i ?n ?? th?i ?ó th??ng xem ng?n ng? là ph??ng ng?n, t?c là nh?ng th? ti?ng ??a ph??ng), mà ch? là m?t cách ?n nói tao nh? ??c bi?t, có m?t m?i t??ng quan v?i các ng?n ng? ??a ph??ng nh? tr??ng h?p ti?ng Anh "chu?n" có m?i t??ng quan v?i nh?ng lo?i ph??ng ng?n ???c dùng t?i V??ng qu?c Anh ho?c Hoa K?. Ki?n th?c ti?ng Ph?n là m?t d?u hi?u c?a ??a v? x? h?i và h?c v?, ???c truy?n d?y qua s? phan tích ch?t ch? nh?ng nhà v?n ph?m Ph?n ng? nh? Ba-ni-ni. Hình thái c?a ng?n ng? này xu?t phát t? d?ng Ph?-?à có tr??c và các h?c gi? th??ng phan bi?t gi?a ti?ng Ph?n Ph?-?à (vedic sanskrit) và ti?ng Ph?n c? (classical sanskrit). Tuy nhiên, hai ng?n ng? này r?t gi?ng nhau v? nhi?u m?t, ch? khác nhau ph?n l?n ? m?t vài khía c?nh am v?n, t? v? và ng? pháp. C?ng m?t s? ng??i cho r?ng, ?n ?? th?i x?a có nhi?u ph??ng ng?n khác nhau và ti?ng Ph?n c? là m?t trong nh?ng ph??ng ng?n, Ph?-?à là m?t c?p b?c c? h?n c?a m?t trong nh?ng ph??ng ng?n này. Ti?ng Ph?-?à có khuynh h??ng chuy?n các t? ?n-?u l ?? thành r ??, chuy?n ? ?? và ?h ?? thành ? ? và ?h ? gi?a các nguyên am (v?i l u?n l??i).

Ti?ng Ph?-?à là ng?n ng? c?a nh?ng b? kinh Ph?-?à, nh?ng thánh ?i?n xu?t hi?n s?m nh?t t?i ?n ?? và c?ng là c? s? c?a ?n ?? giáo. B? kinh Ph?-?à c? nh?t, Lê-cau-ph?-?à, ???c biên t?p trong thiên niên k? th? hai tr??c CN. Các d?ng t? ng? Ph?-?à ???c l?u truy?n cho ??n gi?a thiên niên k? th? nh?t tr??c CN. Vào kho?ng th?i gian này, ti?ng Ph?n th?c hi?n m?t b??c chuy?n bi?n t? m?t ng?n ng? th? nh?t thành m?t ng?n ng? th? nhì c?a t?n giáo và h?c th?c, ?ánh d?u b??c kh?i ??u c?a th?i kì Hoa v?n. M?t d?ng ti?ng Ph?n ???c g?i là ti?ng Ph?n s? thi (epic sanskrit) ???c tìm th?y trong nh?ng tr??ng s? thi nh? Mahābhārata và nh?ng s? thi khác. D?ng ti?ng Ph?n này hàm dung nhi?u thành t? prāk?ta, là nh?ng thành ph?n vay m??n t? ng?n ng? "bình dan", so v?i Hoa v?n Ph?n ng? chu?n. C?ng có m?t ng?n ng? ???c các h?c gi? g?i là Ph?t giáo t?p ch?ng ph?n ng? (Buddhist Hybrid Sanskrit); nó th?t s? là m?t d?ng prāk?ta v?i nh?ng thành ph?n ti?ng Ph?n ???c dùng ?? t? ho? thêm.

Ng??i ta tìm th?y m?t m?i quan h? r?t g?n gi?a nh?ng d?ng ti?ng Ph?n và nh?ng d?ng ph??ng ng?n Trung ?n (Middle Indo-Aryan Prākrits), ho?c gi?a nh?ng ng?n ng? ??a ph??ng (ph?n l?n kinh ?i?n Ph?t giáo và Jaina giáo ???c ghi l?i d??i d?ng này) và nh?ng ng?n ng? ?n-?u hi?n ??i. Các d?ng ng?n ng? Prākrit có l? xu?t phát t? ti?ng Ph?-?à và ng??i ta c?ng tìm th?y s? ?nh h??ng gi?a các d?ng ti?ng Ph?n sau này và các d?ng Prākrit khác nhau. Và c?ng có s? ?nh h??ng hai chi?u gi?a ti?ng Ph?n và các ng?n ng? Nam ?n thu?c h? ng?n ng? Dravida nh? ti?ng Tamil.

C?ng trình nghiên c?u ti?ng Ph?n t?i chau ?u, ???c kh?i c?ng b?i Heinrich Roth và Johann Ernst Hanxleden, ?? d?n ??n s? ?? ngh? m?t h? ng?n ng? ?n-?u c?a Sir William Jones và vì th? ?? gi? m?t vai trò quan tr?ng cho s? phát tri?n c?a ngành ng? h?c chau ?u. Th?t nh? v?y, ngành Ng? ng?n h?c (cùng v?i ?m v?n h?c v.v...) xu?t phát ??u tiên trong gi?i nghiên c?u v?n ph?m ?n ??, nh?ng ng??i ?? tìm cách m?c l?c hoá và l?p ?i?u l? các quy t?c trong ti?ng Ph?n. Ng? ng?n h?c hi?n ??i ch?u ?nh h??ng r?t l?n c?a nh?ng nhà v?n ph?m này và cho ??n ngày nay, nh?ng thu?t ng? then ch?t cho s? phan tích h?p t? ??u ???c l?y t? ti?ng Ph?n.

H? ng?n ng? ?n-?u

Ti?ng Ph?n thu?c nhóm ng?n ng? ?n-Aryan c?a h? ng?n ng? ?n-?u và, nh? v?y, nó có cùng g?c v?i ph?n l?n các ng?n ng? chau ?u hi?n ??i, và c?ng cùng ngu?n v?i nh?ng ng?n ng? chau ?u c? nh? ti?ng Latinh và ti?ng Hy L?p. M?i quan h? có th? ???c minh ho? qua hai t? cha và m? sau ?ay:

• Ti?ng Ph?n: pit? ???? và māt? ????
• Ti?ng Latinh: pater và mater
• Ti?ng Hy L?p c?: πατηρ và μητηρ

?i?m ?áng chú y là s? t??ng ??ng trong c?u trúc ng? pháp, ví nh? gi?i tính (hay gi?ng), ch?c n?ng c?a các s? ki?n (hay cách), th?i thái và hình th?c (hay tr?ng).

Ti?ng Ph?n còn gi? t?t c? tám cách ng? pháp c?a ti?ng ?n-?u nguyên th?y:

1. Danh cách (nominative)
2. ??i cách (accusative)
3. Cách d?ng c? (instrumental)
4. D? cách (dative)
5. Li cách (ablative)
6. Sinh cách (genitive)
7. Cách v? trí (locative)
8. H? cách (vocative)

Thêm vào s? m?t và s? nhi?u, ti?ng Ph?n còn có s? hai khi chia ??ng t? ho?c bi?n hoá danh t?. ?i?m gi?ng nhau gi?a các ti?ng Latinh, c? Hi L?p và Ph?n ?? ?óng vai trò quan tr?ng cho s? phát tri?n c?a ngành nghiên c?u ng?n ng? ?n-?u.

?m v?n và cách vi?t

Ch? Brahmī trên c?t tr? c?a vua A-d?c

B?ng ch? cái ti?ng Ph?n bao g?m 13 m?u am, 33 ph? am và 2 am b? sung. Cho 46 + 2 am này thì h? th?ng ch? vi?t Devanāgarī dành cho m?i ch? m?t ky t? riêng bi?t. Vì có nhi?u am và ky t? h?n b?ng ch? cái Latinh nên khi phiên am chu?n m?c, ng??i ta c?n có m?t lo?t d?u ??c bi?t—ng??i ?u chau g?i là diacritics, Hán g?i là Khu bi?t phát am phù hi?u (zh. 區別發音符號)—ho?c ph?i h?p các ky t? khác nhau ?? ghi cách phát am. Qua vi?c b? sung n?m phát am phù hi?u

1. D?u s?c cho am hàm trên c? xát r?ng (palatal sibilant) nh? tr??ng h?p ?
2. D?u ng? cho gi?ng m?i l??i ??ng hàm trên (palatal nasal), trong tr??ng h?p ?

và ph?i h?p m?t ph? am +h cho nh?ng am có h?i ??a ra (aspiration), nh? tr??ng h?p kh, ng??i ta có th? trình bày t?t c? nh?ng am ti?ng Ph?n b?ng các ky t? Latinh.

Nguyên am ??n

Devanāgarī		IAST	HK	Cách phát am
??ng riêng ho?c ??u ch?	D?u nguyên am trong ch?			Ti?ng Vi?t—Anh	IPA
?		a	a	phát am a ng?n, nghiêng chút v? am ?—gut	?
?	?	ā	A	phát am dài g?p ??i a—father	a?
?	?	i	i	phát am i ng?n—pin	i
?	?	ī	I	phát am dài g?p ??i i—tweak	i?
?	?	u	u	phát am u ng?n—push	u
?	?	ū	U	phát am dài g?p ??i u—moo	u?
?	?	?	R	phát am nh? ri, nh?ng ch? ??c ph?t ch? i—m?t s? ph??ng ng? M? ??c nh? bird	r?
?	?	?	RR	nh? ?, nh?ng dài g?p ??i—y trang, nh?ng dài h?n và b? rung	r??
?	?	?	L	??c nh? li, nh?ng ch? ??c ph?t ch? i—pickle	l?

Nguyên am mang tính ch?t ph? am

?, ?, and ? ???c xem là nguyên am, nh?ng c?ng mang tính ch?t ph? am (do ?ó th??ng ???c bi?t nh? consonantal vowel). M?t vài nhà v?n ph?m truy?n th?ng nh?c ??n ch? ? ?, d?ng dài c?a ?, nh?ng ch? này kh?ng ???c tìm th?y trong các v?n b?n th?t s?, ch? có ? m?t vài tác ph?m v?n ph?m ??c thù, có l? ???c ??a ra ch? ?? t?o tính t??ng ??ng v?i nh?ng nguyên am khác.

Ph?c h?p am

T?t c? các ph?c h?p am (diphthongs) ??u ???c phát am dài.

Devanāgarī		Chuy?n t?	Cách phát amp
??ng riêng ho?c ??u ch?	D?u nguyên am trong ch?		Ti?ng Vi?t—Anh	IPA
?	?	e	phát am nh? ê—hay	e?
?	?	ai	phát am nh? ai—bite	a?j
?	?	o	phát am nh? ?—snow	o?
?	?	au	phát am nh? au—pow	a?w

Nguyên am có th? ???c t?ng thêm am m?i (t? am hoá, nasalized).

Ph? am

		?m m?i (labial)		?m m?i r?ng (labiodental)	?m r?ng (dental)		?m u?n l??i (retroflex)		?m vòm (palatal)		?m vòm mi?ng m?m (velar)		?m c? h?ng (pharyngeal)
T? am (stop)	Kh?ng có t?ng khí (unaspirated)	p ?	b ?		t ?	d ?	? (T) ?	? (D) ?	c (ch) ?	j ?	k ?	g ?
	Có t?ng khí (aspirated)	ph ?	bh ?		th ?	dh ?	?h (Th) ?	?h (Dh) ?	ch (chh) ?	jh ?	kh ?	gh ?
?m m?i (nasal)		m ?			n ?		? (N) ?		? (J) ?		? (G) ?
Bán nguyên am (semivowel)				v ?					y ?
?m l?u chuy?n (liquid)					l ?		r ?
?m ma sát (fricative)					s ?		? (S) ?		? (z) ?				? (H) ?	h ?

Tu? am ? ? bi?n ??i theo nguyên am ?i tr??c, t?ng thành ph?n gi?ng m?i c?a nguyên am. Ví d?: sa?sāra ??c nh? sang|sāra, sa?hitā ??c nh? sang|hitā. Tu? am t?ng ph?n am m?i c?a nguyên am tr??c nh?ng ph? am y, r, l, v, ?, ?, s.

Nh?n gi?ng (pitch)

Trong ti?ng Ph?n, ??c bi?t là ti?ng Ph?n Ph?-?à, các am ti?t ???c nh?n m?nh b?ng m?t d?u thanh am ?i?u, có ngh?a là am ti?t ???c nh?n m?nh có m?t thanh ?i?u khác. Các nhà v?n ph?m ?n ?? truy?n th?ng ??nh ngh?a ba thanh: udātta "cao thanh", anudātta "kh?ng cao thanh" và svarita "có am ?i?u". Th?ng th??ng, khi ky am ng??i ta dùng d?u acute ? ?? trình bày am cao udātta, và dùng d?u grave ? cho an-udātta. Thanh ?i?u svarita ch? xu?t hi?n nh? k?t qu? c?a s? ph?i h?p gi?a các nguyên am theo quy t?c t?o am ?i?u nghe êm tai (euphony) và vì th?, nó ít xu?t hi?n.

H?p bi?n (sandhi)

1. N?u hai ch? tr?c ti?p ?i theo nhau thì ta th??ng th?y s? bi?n ??i trong am k?t thúc c?a ch? ??u và kh?i am c?a ch? th? hai vì nguyên do gi?n hoá và êm tai (euphony)

   abcd efgh → abcx efgh, ho?c abcd yfgh, ho?c abcx yfgh

   Trong v?n c?nh nh?t ??nh, hai ch? ?? bi?n ??i th??ng ???c vi?t chung và nh? v?y, vi?c phan bi?t và nh?n ra m?t chu?i ch? ?? bi?n ??i, th?m chí ch?a quen kh?ng ph?i là d?. Ví d? nh? nh?n ch?:

   abcxyfgxzjkl

   là chu?i ch?

   abcd efgh ijkl

2. S? bi?n ??i am c?ng có th? x?y ra trong m?t ch?, ví d? nh? tr??ng h?p am k?t thúc c?a than và am ??u c?a ph?n ?u?i (suffix) g?p nhau, v?i k?t qu? là am k?t thúc c?a than và kh?i am c?a ph?n ?u?i bi?n ??i. S? bi?n ??i v? am này ???c ng? pháp Ph?n ng? truy?n th?ng g?i là sandhi, d?ch sát ngh?a là "k?t h?p", "liên h?p". Vì am ??c bi?n ??i nên t? "h?p bi?n" c?ng trình bày r?t chính xác s? vi?c.

Ng??i ta phan bi?t hai lo?i h?p bi?n, h?p bi?n trong cau (ngo?i h?p bi?n) và h?p bi?n ngay trong m?t ch? (n?i h?p bi?n). Tóm t?t h?t các lu?t h?p bi?n thì có kho?ng 25 lu?t. Sau ?ay là m?t vài ví d? cho nh?ng quy lu?t am v?n c?c kì ph?c t?p này:

1. rāma? atra ti??hati → rāmo 'tra ti??hati
2. tatra + udyāna? k??ati → tatrodyāna? k??ati
3. g?he + ācārya? + ti??hati → g?ha ācāryasti??hati

Ch? vi?t

V?n b?n Lê-cau-ph?-?à (sa. ?gveda) vi?t tay, b?ng ch? Thiên thành (sa. devanāgarī)

Ti?ng Ph?n kh?ng có m?t ch? vi?t ??c thù nhìn theo khía c?nh l?ch s?. Vua A-d?c dùng ch? Brahmī ghi l?i l?i v?n c?a mình trên nh?ng c?t tr? (kh?ng ph?i ti?ng Ph?n mà là nh?ng ng?n ng? khác ho?c nh?ng ph??ng ng?n khác). Kho?ng cùng th?i v?i ch? Brahmī, ng??i ta c?ng ?ùng ch? Kharo??hī (?ang ???c hi?p h?i Unicode duy?t nh?p). Sau m?t th?i gian (th? k? 4 ??n th? k? 8), ch? Gupta, v?n ???c phát tri?n t? ch? Brahmī l?i th?nh hành. T? kho?ng th? k? th? 8 tr? ?i, ch? ?arada ???c phát tri?n t? ch? Gupta và tr? nên th?ng d?ng, nh?ng l?i ???c thay th? hoàn toàn b?i ch? Devanāgarī, v?i trung gian là ch? Siddham (T?t-?àm t?). Nh?ng ch? khác ???c dùng ?? ghi ti?ng Ph?n là Kannada ? mi?n Nam, ch? Grantha ? nh?ng vùng nói ti?ng Tamil, ch? Bengali và nh?ng ch? khác ? nh?ng vùng mi?n B?c ?n.

T? th?i trung c? và ??c bi?t trong th?i hi?n ??i, ch? Devanāgarī (Thiên thành t? hình, là "ch? ???c dùng ? thành c?a ch? thiên") r?t th?ng d?ng và tr? thành ch? vi?t chính cho ti?ng Ph?n. ? nh?ng vùng ch? Devanāgarī kh?ng là ch? vi?t c?a ti?ng ??a ph??ng thì ng??i ta có th? tìm th?y nh?ng v?n b?n ti?ng Ph?n v?n ???c vi?t b?ng nh?ng ph??ng ng?n này.

T?i ?n ??, ch? vi?t ???c ??a vào t??ng ??i tr? và c?ng kh?ng tr? thành m?t ph??ng ti?n quan tr?ng vì kh?u truy?n v?n ???c xem là ph??ng ti?n h?ng nh?t ?? truy?n trao ki?n th?c. Thomas William Rhys Davids ??a ki?n ngh? là ch? vi?t có l? ???c du nh?p t? Trung ??ng b?i các th??ng gia. Nh?ng ti?ng Ph?n, v?n ???c dùng g?n nh? ch? trong khung c?nh t?n giáo linh thiêng v?n gi? ch?c n?ng ng?n ng? truy?n mi?ng cho ??n th?i kì Hoa v?n.

T? th? k? 19, ti?ng Ph?n ?? ???c ky am dùng b?ng ch? cái Latinh. Tiêu chu?n ph? bi?n nh?t là IAST (International Alphabet of Sanskrit Transliteration), ???c dùng làm chu?n h?c thu?t t? 1912. Các ph??ng án khác c?ng ???c phát tri?n khi ng??i ta ph?i ??i ??u nh?ng khó kh?n khi trình bày ch? Ph?n trên máy tính. Thu?c vào nh?ng ph??ng án này là Harvard-Kyoto và ITRANS, m?t ph??ng án ky am kh?ng t?n th?t ???c dùng nhi?u trên m?ng toàn c?u (??c bi?t là Usenet).

Cho nh?ng tác ph?m h?c thu?t, ch? Devanāgarī ???c chu?ng dùng ?? trình bày toàn v?n b?n ti?ng Ph?n và nh?ng trích d?n dài. Tuy nhiên, s? trích d?n nh?ng thu?t ng? ??c thù và tên riêng trong nh?ng v?n b?n ???c vi?t b?ng ch? Latinh v?n ?òi h?i cách ky am ti?ng Ph?n b?ng ch? Latinh.

Sanskrit in modern Indian scripts.

Ng? pháp

H? th?ng ??ng t?

H?u h?n ??nh, v? h?n ??nh

H? th?ng ??ng t? Ph?n ng? phan bi?t gi?a ??ng t? h?u h?n ??nh (finite) và ??ng t? v? h?n ??nh (infinite). Khác các d?ng ??ng t? v? h?n ??nh, t?t c? các ??ng t? h?u h?n ??nh ??u có ?u?i ???c l?p theo ng?i x?ng (personal suffix). Các d?ng ??ng t? h?u h?n ??nh phan bi?t gi?a các lo?i ng?i x?ng, s?, th?i gian, hình th?c và d?ng (phan bi?t ch?/th? ??ng). Nên bi?t là h? th?ng ??ng t? h?u h?n ??nh trong ti?ng Ph?n r?t ph?c t?p và hàm ch?a r?t nhi?u cách chia.

Th?i thái, s? và hình th?c

Các ??ng t? h?u h?n ??nh (finite verb) trong Ph?n ng? phan bi?t gi?a th?i thái, s? và hình th?c.

V? th?i thái, ti?ng Ph?n có sáu th?i thái:

1. Hi?n t?i (present)
2. Th? ch?a hoàn thành (imperfect)
3. Th? hoàn thành (perfect)
4. Quá kh? b?t ??nh (aorist)
5. T??ng lai (future). Ph?n ng? phan bi?t gi?a m?t th?i v? lai ??n gi?n và m?t v? lai nói vòng (periphrastic), và v? lai ??n gi?n là d?ng th??ng g?p h?n.
6. Cau ?i?u ki?n (conditional) di?n ??t m?t s? ki?n có th? x?y ra n?u các ?i?u ki?n quy t?, ho?c c?m thán. Ví d?: "Giá mà c? ?y có ? nhà!"

Trong ba d?ng quá kh? thì B?t ??nh quá kh? ít xu?t hi?n so v?i hai d?ng kia. C? ba d?ng quá kh? v?n khác nhau m?t cách vi t? v? m?t ng? ngh?a (semantic): V? hoàn thành th? ch? m?t hành ??ng n?m trong quá kh? xa h?n tr??c l?i tr?n thu?t và ???c th?y b?i ng??i nói; Hoàn thành th? c?ng ch? m?t hành ??ng n?m trong qua kh? xa tr??c ngày l?i tr?n thu?t ???c nói nh?ng kh?ng ???c ch?ng ki?n b?i ng??i tr?n thu?t; B?t ??nh quá kh? thì l?i trình bày quá kh? g?n, ch? m?t hành ??ng x?y ra ngay ngày nói. Tuy nhiên, trong Hoa v?n Ph?n ng? (classical sanskrit) thì nh?ng ?i?m khác nhau v? ng? ngh?a ?? m?t và c? ba ??u ???c s? d?ng kh?ng khác ngh?a.

Thêm vào ?ó Ph?n ng? còn có ba hình th?c:

1. Ch? th? (indicative) hay Bi?u th?
2. M?nh l?nh (imperative), bi?u th? yêu c?u, m?nh l?nh. Ví d?: "H?y ?i ch? khác!"
3. Kì nguy?n (optative), di?n ??t m?t ??c nguy?n, ví d?: "C?u mong t?i thi ??u!". Cách s? d?ng g?n gi?ng nh? cau ?i?u ki?n.

Các d?ng chia ??ng t? ti?ng Ph?n còn phan bi?t gi?a: Ng?i th? và S?.

Ngoài s? ít và s? nhi?u, ti?ng Ph?n còn có thêm m?t s? th? ba là s? hai (dual). Tuy nhiên, s? hai r?t ít th?y so v?i s? ít và s? nhi?u.

• S? ít: anh/c? ?y/nó ?i
• S? hai: hai anh/c?, hai nó ?i
• S? nhi?u: các anh/c? ?y, chúng nó ?i.

Ng?i th? c?ng có ba: ng?i th? nh?t (t?i, chúng t?i), ng?i th? hai (anh, các anh) và ng?i th? ba (c? ?y, các ch? ?y).

Nh? v?y thì m?i cách chia ??ng t? cho t?ng 6 th?i thái (present, imperfect, perfect, aorist, future, conditional) và t?ng 3 hình th?c (imperative, optative, indicative) bao g?m 3 (ng?i) × 3 (s?) = 9 d?ng. Ví d? nh? ??ng t? ?i, √gam, có 9 d?ng chia nh? sau:

	S? ít	S? hai	S? nhi?u
Ng?i th? nh?t	T?i ?i	Hai chúng t?i ?i	Chúng t?i ?i
Ng?i th? hai	Anh ?i	Hai Anh ?i	Các Anh ?i
Ng?i th? ba	anh/c? ?y, nó ?i	hai anh/c? ?y/??a nó ?i	chúng nó ?i

Phan lo?i ??ng t?

Có t?ng c?ng 10 nhóm ??ng t?. M??i nhóm này l?i ???c phan thành hai lo?i, thematic, t?m d?ch là h?p quy t?c và athematic, t?m d?ch là b?t quy t?c. Các nhóm h?p quy t?c bao g?m 1, 4, 6, 10. ??c ?i?m c?a các nhóm này là ?u?i c?a than ??ng t? lúc nào c?ng là –a. Nh? v?y thì than ??ng t? hi?n t?i lúc nào c?ng ???c g?n thêm ti?p v? am –a ho?c m?t ti?p v? am có ?u?i –a. Thêm vào ?ó là than ??ng t? hi?n t?i c?a nh?ng nhóm thematic kh?ng bi?n ??i khi ??ng t? ???c chia. T?t c? nh?ng nhóm khác — 2, 3, 5, 7, 8, và 9 — ??u là athematic. Các nhóm ??ng t? này thi?u ??c ?i?m –a và than ??ng t? bi?n ??i khi ???c chia.

V? tha ng?n, v? t? ng?n

Khi chia ??ng t? cho 6 th?i thái và 3 hình th?c thì ti?ng Ph?n còn phan bi?t gi?a hai d?ng: V? tha (sa. parasmaipada) và V? t? (sa. ātmanepada). Parasmaipada nguyên ngh?a là "cau nói liên h? ??n ng??i khác", ???c d?ch ? ?ay là V? tha ng?n và theo các nhà ng? pháp ?n ?? thì ?ay có ngh?a là ch? th? th?c hi?n m?t hành ??ng cho ng??i khác, trong khi ātmanepada, "cau nói cho chính mình", V? t? ng?n, thì l?i ch? m?t hành ??ng ???c ch? th? làm cho riêng mình. Ví d?:

Parasmaipada: "(anh ?y/c? ?y/nó) cúng t? (cái gì ?ó cho/giúp m?t ng??i khác)"

ātmanepada: "(anh ?y/c? ?y/nó) cúng t? (cái gì ?ó cho chính mình)"

Tuy nhiên, Hoa v?n Ph?n ng? th??ng kh?ng phan bi?t gi?a hai cách chia ??ng t? này và cách phan chia parasmaipada/ātmanepada th??ng ch? là hình th?c b? ngoài. Nh? th? thì m?i d?ng trong n?m th?i thái và ba hình th?c c?a Ph?n ng? l?i có thêm hai cách chia khác nhau. C? hai lo?i chia parasmaipada/ātmanepada ??u mang ngh?a ch? ??ng.

Ch? ??ng, b? ??ng

Ti?ng Ph?n c?ng phan bi?t gi?a hai d?ng n?ng/ch? ??ng (active) và b?/th? ??ng (passive). Nh?ng ng??i ta ch? tìm th?y cách chia th? b? ??ng trong 2 c?a 6 th?i c?ng nh? ba hình th?c. Trong b?n th?i còn l?i thì th? b? ??ng ???c thay th? b?ng cách bi?n hoá ??ng t? theo v? t? cách (sa. ātmanepada).

G?c ??ng t?, than ??ng t?

Trong ti?ng Ph?n, m?i ??ng t? ??u có m?t d?ng tr?u t??ng ???c li?t kê trong t? ?i?n và ???c g?i là g?c ??ng t? (verb root). Các d?ng khác nhau c?a m?t ??ng t? ??u ???c hình thành t? g?c ??ng t? này.

Trong khi m?t ??ng t? trong Anh và ??c ng? ???c thau nh?p vào t? ?i?n d??i d?ng b?t ??nh (infinitive, có khi g?i kh?ng chính xác l?m là "nguyên m?u") thì trong ti?ng Ph?n, nó ???c ghi l?i d??i d?ng g?c. Nh? th? thì t?t c? các ??ng t? trong Ph?n ng? ??u ???c li?t kê trong t? ?i?n d??i d?ng g?c.

M?t d?ng ??ng t? h?u h?n ??nh (finite) ???c hình thành khi ta l?p m?t than ??ng t? t? g?c ??ng t? b?ng cách bi?n ??i ho?c m? r?ng g?c ??ng t?, ví d? nh? thêm vào m?t ti?p v? am (hay h?u t?), ho?c m?t ti?p ??u am (hay ti?n t?), ho?c m?t t? trùng (reduplication) ho?c m?t cách chuy?n m?u am ngay trong g?c ??ng t?. Sau ?ó, các nhan x?ng ti?p v? am ???c g?n thêm vào. Ví d?:

G?c ??ng t?	pac	n?u ?n
Than ??ng t? d?ng hi?n t?i	pac-a	n?u ?n
D?ng ??ng t? hi?n t?i	pac-a-ti	?ng ta, c? ?y, nó n?u
Than ??ng t? d?ng v? lai	pak-?ya	s? n?u
D?ng ??ng t? v? lai	pak-?ya-ti	?ng ta, c? ?y, nó s? n?u

Nh? v?y thì d?ng ??ng t? ng?i th? ba, s? ít, hi?n t?i, v? tha c?a √pac "n?u ?n", ???c hình thành tr??c h?t qua s? t?o m?t than ??ng t? d?ng hi?n t?i b?ng ti?p v? am –a, sau ?ó nhan x?ng ti?p v? am dành cho ng?i th? ba là –ti ???c thêm vào. Tr??ng h?p hình thành d?ng v? lai c?ng t??ng t? nh? v?y. Tr??c h?t, than ??ng t? v? lai pak-?ya ???c t?o, sau ?ó nhan x?ng ti?p v? am ???c g?n vào.

Nh?ng thành ph?n ???c dùng ?? t?o m?t than và chia ??ng t? bao g?m ??ng t? ti?p ??u am (hay ti?n t? ??ng t?), ??ng t? ti?p v? am (hay h?u t? ??ng t?) và ??ng t? sáp nh?p am (hay n?i t? ??ng t?). Hi?n t??ng phan ?? nguyên am (vowel gradation) c?ng th??ng ???c th?y.

Phan ?? nguyên am

D??i "phan ?? nguyên am" các nhà v?n ph?m hi?u m?t s? chuy?n bi?n c?a nguyên am ho?c ph?c h?p am d??i nhi?u d?ng c?a m?t am ti?t c?n b?n. Các d?ng khác nhau này có th? ???c hình thành qua s? bi?n ??i am cu?i c?a danh t? (flexion) ho?c m?t s? di?n sinh t? m?t ch? g?c nh?t ??nh (derivation).

Theo các nhà v?n ph?m truy?n th?ng thì các m?u am ??n nh? a, ā, i, ī, u, ū, ?, ?, ?, th??ng ???c bi?n ??i, và s? bi?n ??i này l?i có hai phan ??, ???c g?i là gu?a, có th? g?i là c??ng hoá, là t?ng ?? m?nh, và v?ddhi t?c là kéo dài.

Hai c?p gu?a và v?ddhi c?a các m?u am ??n nhìn c? th? nh? sau:

Nguyên am ??n	a, ā	i, ī	u, ū	?, ?	?
Phan ?? gu?a	a, ā	e	o	ar	al
Phan ?? v?ddhi	ā	ai	au	ār	—

Các nguyên am c?a hai c?p gu?a và v?ddhi trên t??ng ?ng v?i bi?n am khi các m?u am ??n c?n b?n ???c bi?n hoá b?ng cách ??t m?u am a– phía tr??c. Nêu l?u y là a kh?ng bi?n ??i ? c?p gu?a và ā v?n gi? d?ng g?c ? c? hai c?p gu?a và v?ddhi.

Khi g?c ??ng t? ???c bi?n hoá, ví d? nh? khi than ??ng t? hi?n t?i ???c hình thành, ta th??ng th?y s? bi?n ??i am theo hai phan ?? trên. Ví d? nh? ?—ar—ār. M?t ví d? tiêu bi?u khác là ??ng t? h? "n?m l?y, gi? l?y". Than ??ng t? v?i m?u am ? ???c thay th? b?ng ar ? c?p gu?a har-a-ti, và khi chia ? d?ng sai khi?n (causative) thì ???c thay b?ng ār ? c?p v?ddhi hār-aya-ti.

H? th?ng ??ng t? hi?n t?i

H? th?ng ??ng t? th?i hi?n t?i bao g?m hi?n t?i v?i nh?ng hình th?c khác nhau là kì nguy?n (optative), m?nh l?nh (imperative) và h? ngh? (subjunctive), c?ng nh? v? hoàn thành quá kh? (imperfect) vì hai th?i thái này ??u có cùng than ??ng t? hi?n t?i. Than ??ng t? hi?n t?i ???c l?p b?ng nhi?u cách, ???c trình bày bên d??i. S? ?i tr??c ch? s? nhóm c?a chúng, v?n ???c các nhà v?n ph?m truy?n th?ng li?t kê nh? v?y.

Các ??ng t? h?p quy t?c, thematic, có than hi?n t?i ???c hình thành nh? sau:

• Nhóm 1: Thêm ti?p v? am a vào than v?i am ti?t chính ?? ???c chuy?n sang c?p gu?a. Ví d?: √ruh "l?n lên, tr??ng thành", roh-a.
• Nhóm 4: Thêm ti?p v? t? ya vào g?c, và g?c gi? nguyên d?ng. Ví d?: √tu?, "vui s??ng", tu?-ya.
• Nhóm 6: g?n ti?p v? am a vào g?c và khác tr??ng h?p nhóm 1, g?c c?a nhóm 6 v?n ???c gi? nguyên. Ví d?: √vi? "b??c vào", vi?-a.
• Nhóm 10: Nhóm này ???c các nhà v?n ph?m truy?n th?ng quy v? m?t quá trình có b?n ch?t di?n sinh và nh? th?, kh?ng là m?t nhóm th?t s?.

Các ??ng t? b?t quy t?c, athematic, có than hi?n t?i ???c hình thành nh? sau:

• Nhóm 2: Kh?ng có bi?n ??i. Ví d?: √ad "?n", ad.
• Nhóm 3: Trùng t? hoá (reduplication) ??u g?c ??ng t?. Ví d?: √hu "cúng t?", juhu.
• Nhóm 5: Thêm ti?p v? t? nu (no ? phan ?? gu?a). Ví d?: √nu "ép", sunu.
• Nhóm 7: Thêm sáp nh?p am (infix) na ho?c ch? n tr??c ph? am cu?i c?a g?c ??ng t?. Ví d?: √rudh "c?n tr?", rundh ho?c ru?adh
• Nhóm 8: Thêm ti?p v? t? u (o ? phan ?? gu?a). Ví d? √tan "tr?i tra", tan-u
• Nhóm 9: Thêm ti?p v? t? nā (c?p s? 0 là nī ho?c n). Ví d?: √krī "mua", krī-?ā ho?c krī-?ī.

H? th?ng ??ng t? hoàn thành quá kh?

H? th?ng này ch? bao g?m m?t th?i thái duy nh?t, là hoàn thành quá kh? (perfect tense). Than ??ng t? c?a hoàn thành quá kh? ???c l?p b?ng cách trùng t? hoá nh? các ??ng t? nhóm 3 c?a h? th?ng hi?n t?i. H? th?ng này c?ng bao hàm hai d?ng than m?nh và y?u c?a ??ng t?. Than m?nh ???c dùng v?i ba ng?i x?ng s? ít, ch? ??ng. Than y?u ???c dùng v?i nh?ng ng?i x?ng còn l?i.

H? th?ng ??ng t? ?? tam quá kh?

H? th?ng này bao g?m ?? tam quá kh? th?t s? (v?i y ngh?a ch? quá kh?, ví d?: abhū? "Anh ?? là") và m?t vài d?ng th?t x?a c?a ch? l?nh (指令, injunctive, th??ng ???c dùng v?i ti?u t? mā ch? s? c?m ch?, ví d? mā bhū? "ch? có là...!"). S? khác bi?t ?áng k? nh?t ? ?ay là s? có ho?c v?ng m?t c?a am gia t?ng a- (augment) làm ti?p ??u am. Cách l?p than ?? tam quá kh? khá ph?c t?p và ch? c?n bi?t ? ?ay là có t?ng c?ng 7 d?ng ?? tam quá kh?.

H? th?ng ??ng t? v? lai

Trong h? th?ng này, than ??ng t? ???c l?p b?ng cách g?n ti?p v? t? sya ho?c i?ya vào g?c ??ng t? ? phan ?? gu?a.

??ng t?: Cách chia

M?i ??ng t? ??u có m?t th? ng? pháp (grammatical voice), ho?c là th? ch? ??ng (active), b? ??ng (passive) ho?c trung gian (medium). C?ng có m?t th? khách quan có th? ???c xem là th? b? ??ng c?a nh?ng ??ng t? b?t c?p v?t (intransitive verbs). ??ng t? ti?ng Ph?n có ba hình thái ?áng l?u y là ch? th? (indicative), kì nguy?n (optative) và m?nh l?nh (imperative). C? Ph?n v?n c?ng có d?ng subjunctive, ch? s? lo toan h? c?u nh?ng chúng ?? b? lo?i g?n h?t t? khi Hoa v?n Ph?n ng? th?nh hành.

H?u t? ??ng t? c?n b?n

Các h?u t? c?a ??ng t? ti?ng Ph?n hàm ch?a ng?i x?ng, s? và cách chia theo v? t? ng?n/v? tha ng?n. Các d?ng h?u t? khác nhau ???c dùng tu? theo than ??ng t? thu?c th?i thái và hình th?c nào chúng ???c g?n vào. Than ??ng t? và chính ngay nh?ng h?u t? này có th? bi?n ??i vì quy lu?t h?p bi?n.

		Parasmaipada (v? tha ng?n)			ātmanepada (v? t? ng?n)
		S? ít	S? hai	S? nhi?u	S? ít	S? hai	S? nhi?u
?? nh?t	Ng?i th? nh?t	mi	va?	ma?	e	vahe	mahe
	Ng?i th? hai	si	tha?	tha	se	āthe	dhve
	Ng?i th? ba	ti	ta?	anti, ati	te	āte	ante, ate
?? nh?	Ng?i th? nh?t	am	va	ma	i, a	vahi	mahi
	Ng?i th? hai	?	tam	ta	thā?	āthām	dhvam
	Ng?i th? ba	t	tām	an, u?	ta	ātām	anta, ata, ran
Quá kh? hoàn thành	Ng?i th? nh?t	a	va	ma	e	vahe	mahe
	Ng?i th? hai	tha	athu?	a	se	āthe	dhve
	Ng?i th? ba	a	atu?	u?	e	āte	re
M?nh l?nh	Ng?i th? nh?t	āni	āva	āma	ai	āvahai	āmahai
	Ng?i th? hai	dhi, hi, —	tam	ta	sva	āthām	dhvam
	Ng?i th? ba	tu	tām	antu, atu	tām	ātām	antām, atām

H?u t? ?? nh?t ???c dùng cho hi?n t?i ch? th? (present indicative) và t??ng lai. H?u t? ?? nh? ???c dùng v?i quá kh? ch?a hoàn thành, ?i?u ki?n, quá kh? b?t ??nh và kì nguy?n (imperfect, conditional, aorist, optative). H?u t? c?a quá kh? hoàn thành và m?nh l?nh ???c dùng v?i quá kh? hoàn thành và m?nh l?nh cách.

Cách chia ??ng t? th?i hi?n t?i

Chia ??ng t? th?i hi?n t?i x? ly t?t v? nh?ng d?ng c?a ??ng t? b?ng cách dùng th?i hi?n t?i. Nó bao g?m th?i hi?n t?i c?a t?t c? hình th?c c?ng nh? ?? nh?t quá kh? ch? th? (imperfect indicative). S? t??ng ph?n c?a than m?nh/y?u ???c ph?n ánh khác nhau tu? vào nhóm ??ng t?:

Cách chia các ??ng t? b?t quy t?c

H? th?ng hi?n t?i phan bi?t gi?a than m?nh và y?u c?a ??ng t?. Than m?nh xu?t hi?n ? 13 d?ng:

Ng?i th? 1, 2 và 3 s? ít ? thì hi?n t?i và parasmaipada kh?ng hoàn thành.

Ng?i th? nh?t s? ít, kép, s? nhi?u ? thì parasmaipada và ātmanepada m?nh l?nh

Ng?i th? ba s? ít ? thì parasmaipada m?nh l?nh

? t?t c? nh?ng d?ng khác thì than y?u xu?t hi?n.

Nhóm	Than	Cách l?p than	Ví d?	Ng?i th? 3 s? ít, hi?n t?i paras./ātm.
2	Than m?nh	√ ? gu?a + suffix	dvi? ?????? "ghét"	dve??i ????????
―	Than y?u	√ + suffix	―	dvi??e ????????
3	Than m?nh	redup. √ ? gu?a + suffix	bh? ?? "mang, vác"	bibharti ???????
―	Than y?u	redup. √ + suffix	―	bibh?te ??????
5	Than m?nh	√ + -no- + suffix	āp ??? "??c, ??t"	āpnoti ???????
―	Than y?u	√ + -nu- + suffix	―	āpnute ???????
7	Than m?nh	√ + infix -na- + suffix	bhid ???? "ch?"	bhinatti ???????
―	Than y?u	√ + infix -n- + suffix	―	bhintte ????????
8	Than m?nh	√ + -o- + suffix	tan ??? "kéo ra"	tanoti ?????
―	Than y?u	√ + -u- + suffix	―	tanute ?????
9	Than m?nh	√ + -nā- + suffix	k?ī ???? "mua"	krī?āti ????????
―	Than y?u	√ + -nī- + suffix	―	krī?īte ????????

Sau ?ay là b?ng chia ??ng t? dvi? ?????? "ghét" thu?c nhóm 2:

		Ch? th?
		V? tha ng?n			V? t? ng?n
		S? ít	S? hai	S? nhi?u	S? ít	S? hai	S? nhi?u
Hi?n t?i	Ng?i th? 1	dve?mi	dvi?va?	dvi?ma?	dvi?e	dvi?vahe	dvi?mahe
	Ng?i th? 2	dvek?i	dvi??ha?	dvi??ha	dvik?e	dvi?āthe	dvi??hve
	Ng?i th? 3	dve??i	dvi??a?	dvi?ánti	dvi??e	dvi?āte	dvi?ate
V? hoàn thành quá kh?	Ng?i th? 1	adve?am	advi?va	advi?ma	advi?i	advi?vahi	advi?mahi
	Ng?i th? 2	adve?	advi??am	advis?a	advi??hā?	advi?āthām	advi??hvam
	Ng?i th? 3	adve?	advi??ām	advi?an	advi??a	advi?ātām	advi?ata

Kì nguy?n hay mong m?i (optative) dùng ?? nh? ti?p v? am. yā ???c g?n vào than ? th? ch? ??ng, và ī ? th? th? ??ng.

	Mong m?i
	V? tha ng?n			V? t? ng?n
	S? ít	S? hai	S? nhi?u	S? ít	S? hai	S? nhi?u
Ng?i th? 1	dvi?yām	dvi?yāva	dvi?yāma	dvi?īya	dvi?īvahi	dvi?īmahi
Ng?i th? 2	dvi?yā?	dvi?yātam	dvi?yāta	dvi?īthā?	dvi?īyāthām	dvi?īdhvam
Ng?i th? 3	dvi?yāt	dvi?yātām	dvi?yu?	dvi?īta	dvi?īyātām	dvi?īran

Hình th?c m?nh l?nh dùng ti?p v? am riêng c?a m?nh l?nh.

	M?nh l?nh
	V? tha ng?n			V? t? ng?n
	S? ít	S? hai	S? nhi?u	S? ít	S? hai	S? nhi?u
Ng?i th? 1	dve?ā?i	dve?āva	dve?āma	dve?ai	dve?āvahai	dve?āmahai
Ng?i th? 2	dvi??hi	dvi??am	dvi??a	dvik?va	dvi?āthām	dvi??hvám
Ng?i th? 3	dve??u	dvi??ām	dvi?antu	dvi??ām	dvi?ātām	dvi?atām

H? th?ng danh t?

Ng??i ta phan bi?t hai lo?i than danh t? (substantive và adjective) tu? theo t? v? c?a chúng, và g?i chúng than nguyên am (vowel stem) ho?c than ph? am (consonantal stem). M?i than danh t? ??u có, nh? tr??ng h?p ti?ng ??c, m?t trong ba gi?i tính:

1. Nam tính (masculine)
2. N? tính (feminine)
3. Trung tính (neuter)

Ngoài tr??ng h?p các danh t? ch? ng??i ra thì gi?i tính c?a m?t danh t? ph?n l?n ??u là tu? ti?n. Ch?ng lo?i gi?i tính c?a m?i than danh t? ??u có s?n và ng??i ta c?ng kh?ng ghi chú thêm.Ví d? nh? các danh t? v?i ?u?i –i và –u ??u ???c tìm th?y ? ba gi?i tính. Tuy nhiên, ta có th? nh?n ra gi?i tính ? m?t vài danh t?, ví d? nh? tr??ng h?p danh t? có ?u?i –ā và –ī. Chúng ??u là n? tính.

V? m?t bi?n ??i (flexion), các danh t? khác nhau ? s? (numerus) và s? ki?n (casus).

V? m?t s? thì có ba s? nh? tr??ng h?p các ??ng t? h?u h?n ??nh.

V? m?t s? ki?n (casus), Ph?n ng? kh?ng nh?ng có các s? ki?n nh? trong ti?ng ??c là Nominative, Accusative, Dative và Genitive ho?c nh? ti?ng Latinh v?i thêm hai s? ki?n Ablative và Vocative, mà còn có thêm hai ph?n n?a là Instrumental và Locative. Nh? v?y, Ph?n ng? phan bi?t 8 s? ki?n theo th? t? sau:

1. Nominative: Ch? cách.
2. Accusative: Tr?c b? cách, Tr?c ti?p th? cách.
3. Instrumental: D?ng c? cách
4. Dative: Gián b? cách, D? cách, V? cách.
5. Ablative: Nguyên u?, ?o?t cách, Li cách
6. Genitive: Thu?c cách, S? h?u cách.
7. Locative: V? trí cách
8. Vocative: H? cách.

T? 3 s? và 8 s? ki?n ta có t?t c? ba x 8 = 24 d?ng bi?n hoá ? ?u?i c?a m?t ch?.

S? l??ng c?a t? v? bi?n hoá tu? thu?c vào am cu?i c?a than danh t? và ch?ng lo?i c?a nó. Hai ??c tính này xác ??nh m?t h?ng danh t?. Các than danh t? v?i ?u?i ph? am là –i ho?c –u ??u có m?t ? ba gi?i tính và vì v?y, chúng hình thành ba h?ng danh t? (nam, n? và trung tính v?i m?u am cu?i là –i). Ví d?:

Nam tính kavi "thi s?"

N? tính mati "trí"

Trung tính vāri "n??c"

M?i h?ng danh t? trên ??u có t? v? bi?n hoá riêng. Trên c? s? này mà ng??i ta phan bi?t trên 20 h?ng danh t? và t? v? bi?n hoá. Tuy nhiên, các h?ng này kh?ng khác nhau h?t ? 24 cách. M?t vài lo?i t? v? bi?n hoá ch? khác nhau ? m?t ho?c hai s? ki?n. Ng??i ta phan bi?t nh? sau:

Than m?u am

(vowel stem)

Nam tính –a

Trung tính –a

N? tính –ā

Nam tính –i

N? tính –i

Trung tính –i

Nam tính –u

N? tính –u

Trung tính –u

N? tính –ī

N? tính –ū

N? tính –ī, ??n am ti?t (monosyllable)

N? tính –ū, ??n am ti?t (monosyllable)

Nam tính –? (danh t? ch? ng??i làm, ng??i th?c hi?n, agent-noun)

N? tính –? (danh t? ch? ng??i làm, ng??i th?c hi?n, agent-noun)

Trung tính –? (danh t? ch? ng??i làm, ng??i th?c hi?n, agent-noun)

Nam tính –? (danh t? ch? ng??i than, noun of relations)

N? tính –? (danh t? ch? ng??i than, noun of relations)

Nam tính –ph?c am

N? tính –ph?c am

Than ph? am

(consonantal stem)

Nam tính –ph? am (ngoài –s,n)

N? tính –ph? am (ngoài –s,n)

Trung tính –ph? am (ngoài –s,n)

Nam/N? tính –as, –is, –us

Trung tính –as, –is, –us

Nam/N? tính –an

Trung tính –an

Nam tính –in

Trung tính –in

Ngoài nh?ng d?ng trên ta còn tìm th?y m?t vài t? v? bi?n hoá cho m?t vài hình dung t? và phan t? nh?t ??nh. ?i?u c?n bi?t n?a là các ??i danh t? (pronoun), ??i danh t? ch? th? (demonstrative pronoun) và s? t? — c? ba ??u ???c x?p vào danh t? — ??u có t? v? bi?n hoá riêng.

Than có am k?t thúc -a

Nhóm than có am k?t thúc -a là nhóm l?n nh?t. Các danh t? lo?i này ch? có th? là nam ho?c trung tính.

	kāma "tình yêu", nam tính			āsya "m?m", trung tính
	S? ít	S? hai	S? nhi?u	S? ít	S? hai	S? nhi?u
Nominative	kāma?	kāmau	kāmā?	āsyam	āsye	āsyāni
Accusative	kāmam	kāmau	kāmān	āsyam	āsye	āsyāni
Instrumental	kāmena	kāmābhyām	kāmai?	āsyena	āsyābhyām	āsyai?
Dative	kāmāya	kāmābhyām	kāmebhya?	āsyāya	āsyābhyām	āsyebhya?
Ablative	kāmāt	kāmābhyām	kāmebhya?	āsyāt	āsyābhyām	āsyebhya?
Genitive	kāmasya	kāmayo?	kāmānām	āsyasya	āsyayo?	āsyānām
Locative	kāme	kāmayo?	kāme?u	āsye	āsyayo?	āsye?u
Vocative	kāma	kāmau	kāmā?	āsya	āsye	āsyāni

Than có am k?t thúc -i và -u

	Than -i
	gati "???ng ?i", n? tính			vāri "n??c", trung tính
	S? ít	S? hai	S? nhi?u	S? ít	S? hai	S? nhi?u
Nominative	gati?	gatī	gataya?	vāri	vāri?ī	vārī?i
Accusative	gatim	gatī	gatī?	vāri	vāri?ī	vārī?i
Instrumental	gatyā	gatibhyām	gatibhi?	vāri?ā	vāribhyām	vāribhi?
Dative	gataye, gatyai	gatibhyām	gatibhya?	vāri?e	vāribhyām	vāribhya?
Ablative	gate?, gatyā?	gatibhyām	gatibhya?	vāri?a?	vāribhyām	vāribhya?
Genitive	gate?, gatyā?	gatyo?	gatīnām	vāri?a?	vāri?o?	vāri?ām
Locative	gatau, gatyām	gatyo?	gati?u	vāri?i	vāri?o?	vāri?u
Vocative	gate	gatī	gataya?	vāri, vāre	vāri?ī	vārī?i

	Than -u
	?atru "k? thù", nam tính			madhu "m?t ong", trung tính
	S? ít	S? hai	S? nhi?u	S? ít	S? hai	S? nhi?u
Nominative	?atru?	?atrū	?atrava?	madhu	madhunī	madhūni
Accusative	?atrum	?atrū	?atrūn	madhu	madhunī	madhūni
Instrumental	?atru?ā	?atrubhyām	?atrubhi?	madhunā	madhubhyām	madhubhi?
Dative	?atrave	?atrubhyām	?atrubhya?	madhune	madhubhyām	madhubhya?
Ablative	?atro?	?atrubhyām	?atrubhya?	madhuna?	madhubhyām	madhubhya?
Genitive	?atro?	?atrvo?	?atrū?ām	madhuna?	madhuno?	madhūnām
Locative	?atrau	?atrvo?	?atru?u	madhuni	madhuno?	madhu?u
Vocative	?atro	?atrū	?atrava?	madhu	madhunī	madhūni

Than có am k?t thúc là nguyên am dài, ??n am ti?t

	Than -ā, jā "th?n ??ng"			Than -ī, dhī "s? suy ngh?"			Than ū, bhū "??t"
	S? ít	S? hai	S? nhi?u	S? ít	S? hai	S? nhi?u	S? ít	S? hai	S? nhi?u
Nominative	jā?	jāu	jā?	dhī?	dhiyau	dhiya?	bhū?	bhuvau	bhuva?
Accusative	jām	jāu	jā?, ja?	dhiyam	dhiyau	dhiya?	bhuvam	bhuvau	bhuva?
Instrumental	jā	jābhyām	jābhi?	dhiyā	dhībhyām	dhībhi?	bhuvā	bhūbhyām	bhūbhi?
Dative	je	jābhyām	jābhya?	dhiye, dhiyai	dhībhyām	dhībhya?	bhuve, bhuvai	bhūbhyām	bhūbhya?
Ablative	ja?	jābhyām	jābhya?	dhiya?, dhiyā?	dhībhyām	dhībhya?	bhuva?, bhuvā?	bhūbhyām	bhūbhya?
Genitive	ja?	jo?	jānām, jām	dhiya?, dhiyā?	dhiyo?	dhiyām, dhīnām	bhuva?, bhuvā?	bhuvo?	bhuvām, bhūnām
Locative	ji	jo?	jāsu	dhiyi, dhiyām	dhiyo?	dhī?u	bhuvi, bhuvām	bhuvo?	bhū?u
Vocative	jā?	jau	jā?	dhī?	dhiyau	dhiya?	bhū?	bhuvau	bhuva?

Than có am k?t thúc -?

Than -? ph?n l?n ch? ng??i làm, th?c hi?n m?t hành ??ng, ví nh? dāt? "ng??i ??a", m?c dù than này c?ng bao hàm m?t s? danh t? ch? quy?n thu?c, ví d? nh? pit? "cha", māt? "m?", và svas? "ch?/em gái".

	S? ít	S? hai	S? nhi?u
Nominative	pitā	pitarau	pitara?
Accusative	pitaram	pitarau	pit?n
Instrumental	pitrā	pit?bhyām	pit?bhi?
Dative	pitre	pit?bhyām	pit?bhya?
Ablative	pitu?	pit?bhyām	pit?bhya?
Genitive	pitu?	pitro?	pit??ām
Locative	pitari	pitro?	pit??u
Vocative	pita?	pitarau	pitara?

Nhan x?ng ??i danh t?

Ng?i x?ng th? nh?t và th? hai ???c bi?n hoá song song và có nhi?u ?i?m t??ng ??ng.

L?u y: ? ba s? ki?n Accusative, Dative và Genitive thì hai nhan x?ng ??i danh t? này có d? d?ng. Nh?ng d?ng n?m trong ngo?c thu?c lo?i ph? ??i ng? (enclitic) nên chúng kh?ng bao gi? ??ng ? ??u cau ho?c sau nh?ng ti?u t? b?t bi?n nh? ? ca, ?? vā và ?? eva.

	Ng?i th? nh?t			Ng?i th? hai
	S? ít	S? hai	S? nhi?u	S? ít	S? hai	S? nhi?u
Nominative	aham	āvām	vayam	tvam	yuvām	yūyam
Accusative	mām (mā)	āvām (nau)	asmān (na?)	tvām (tvā)	yuvām (vām)	yu?mān (va?)
Instrumental	mayā	āvābhyām	asmābhi?	tvayā	yuvābhyām	yu?mābhi?
Dative	mahyam (me)	āvābhyām (nau)	asmabhyam (na?)	tubhyam (te)	yuvābhyām (vām)	yu?mabhyam (va?)
Ablative	mat	āvābhyām	asmat	tvat	yuvābhyām	yu?mat
Genitive	mama (me)	āvayo? (nau)	asmākam (na?)	tava (te)	yuvayo? (vām)	yu?mākam (va?)
Locative	mayi	āvayo?	asmāsu	tvayi	yuvayo?	yu?māsu

??i danh t? ch? th? tad (demonstrative pronoun) ???c bi?n hoá bên d??i c?ng gi? ch?c n?ng nhan x?ng ??i danh t? ng?i th? ba.

	Nam tính			Trung tính			N? tính
	S? ít	S? hai	S? nhi?u	S? ít	S? hai	S? nhi?u	S? ít	S? hai	S? nhi?u
Nominative	sa?	tau	te	tat	te	tāni	sā	te	tā?
Accusative	tam	tau	tān	tat	te	tāni	tām	te	tā?
Instrumental	tena	tābhyām	tai?	tena	tābhyām	tai?	tayā	tābhyām	tābhi?
Dative	tasmai	tābhyām	tebhya?	tasmai	tābhyām	tebhya?	tasyai	tābhyām	tābhya?
Ablative	tasmāt	tābhyām	tebhyam	tasmāt	tābhyām	tebhyam	tasyā?	tābhyām	tābhya?
Genitive	tasya	tayo?	te?ām	tasya	tayo?	te?ām	tasyā?	tayo?	tāsām
Locative	tasmin	tayo?	te?u	tasmin	tayo?	te?u	tasyām	tayo?	tāsu

H?p thành t?

Bài chi ti?t: H?p thành t?

(compounds)

M?t trong nh?ng ?i?m ??c thù n?i b?t nh?t c?a ti?ng Ph?n là s? l??ng l?n và c?u trúc ph?c t?p c?a t? h?p thành. T??ng t? trong ti?ng ??c, h?p thành t? c?ng ???c ghi chung và xu?t hi?n nh? m?t ??n v? t? thái.

Tuy nhiên, m?t h?p thành t? trong ti?ng Ph?n ch? là m?t t? v? m?t hình thái. V? m?t v?n ph?m thì h?p t? này kh?ng ph?i là m?t t?, mà là m?t c?u trúc ng? ngh?a ???c hình thành t? nhi?u ch?. Trong Ph?n v?n, m?i hình dung t? ???c ph?i h?p v?i m?t danh t? trong m?t phi?n ng? (phrase) ??u có th? ???c ph?i h?p v?i m?t th?t danh t? (substantive). Ví d? nh? ?ānta ????? "t?nh l?ng" có th? xu?t hi?n

trong m?t ?o?n cau:

?ānta? nagaram ?????? ????? "thành ph? t?nh l?ng"

ho?c trong m?t h?p thành t?:

?āntanagaram ?????????? "thành ph? t?nh l?ng"

H?p thành t? có th? ???c t?o m?t cách r?t t? do, c? th? là làm sao t?o cho t??ng ?ng v?i nh?ng quy t?c, nh?ng h?p thành t? ?? ???c tìm th?y trong nh?ng tác ph?m v?n hoá. Nh? v?y thì trong Ph?n v?n, h?p thành t? có th? ???c t?o t??ng t? nh? nh?ng phi?n ng? ho?c nh?ng cau m?t cách ad hoc. Và c?ng nh? tr??ng h?p l?p ?o?n cau và nh?ng cau, ta kh?ng th?y s? h?n ch? nào v? m?t t?o h?p thành ng? trong Ph?n v?n c?. Ch? m?t vài quy t?c nh? ???c các nhà v?n ph?m truy?n th?ng li?t kê ra.

Quy t?c t?o h?p thành t?

Cách t?o h?p thành t? lu?n lu?n theo m?t quy t?c gi?ng nhau:

1. Nh?ng t? nh? th?t danh t? (substantive), hình dung t? (adjective), quá kh? phan t? th? ??ng (participle preterite passive) c?ng nh? nh?ng t? kh?ng bi?n ??i nh? phó t? (adverb) ???c n?i l?i v?i nhau và thành ph?n ?i tr??c — có ngh?a là t?t c? nh?ng thành ph?n ngoài thành ph?n cu?i — xu?t hi?n d??i d?ng than nguyên th?y, t?c là kh?ng ???c bi?n hoá.
2. Trong lúc n?i nh?ng thành ph?n c?a h?p t? l?i thì lu?t ngo?i h?p bi?n ???c ?ng d?ng (m?t vài ngo?i h?ng tham kh?o thêm Stenzler §307)
3. Thành ph?n th? hai (ho?c thành ph?n cu?i) ?i sau c?a h?p t? ???c bi?n hoá tu? ng? c?nh.

Ng??i ta phan bi?t n?m lo?i h?p thành t? t??ng ?ng v?i các nhóm ng? cán (than/g?c c?a t?) xu?t hi?n ? ph?n tr??c ho?c sau c?a m?t h?p t?, t??ng ?ng v?i m?i quan h? ng? pháp/ngh?a gi?a ph?n tr??c và sau c?a h?p t?. Nh?ng thu?t ng? sau ?ay ???c dùng nh? cách trình bày c?a các nhà Ph?n h?c truy?n th?ng. Cách g?i trong ngo?c l?y t? v?n ph?m c?a nh?ng nhóm ng?n ng? chau ?u.

1. Tatpuru?a: H?p thành t? xác ??nh (determinative compound)
2. Karmadhāraya: H?p thành t? miêu t? (descriptive compound)
3. Bahuvrīhi: H?p thành t? mang tính ch?t ??nh ng? (attributive compound)
4. Dvandva: H?p thành t? làm ??ng ??ng (coordinative compound)
5. Avyayībhāva: H?p thành t? mang tính ch?t phó t? (adverbial compound)

Ngoài ra ng??i ta c?ng li?t kê m?t lo?i th? n?m n?a là Amredita, ch? s? l?p ?i l?p l?i. Ví d?: dive-dive "ngày qua ngày", "m?i ngày".

Cú pháp

Vì các ti?p v? t? ch? r? các s? ki?n h? thu?c và các ng?i x?ng, s? nên th? t? c?a các lo?i t? trong cau t??ng ??i t? do, v?i khuynh h??ng Ch? t?-??i t??ng-??ng t?.

S? t?

S? 1 ??n 10 là:

1	eka ??	one	un
2	dvi ????	two	dos
3	tri ????	three	tres
4	catur ?????	four	quatro
5	pa?can ??????	five	cinco
6	?a? ???	six
7	saptan ??????	seven
8	a??an ??????	eight
9	navan ????	nine
10	da?an ????	ten

Các s? 1 ??n 4 ???c bi?n hoá theo các s? ki?n. Eka ???c bi?n hoá nh? m?t nhan x?ng ??i danh t? (ch? khác ? gi?ng trung, s? ít, cách ch? ng? và b? tr?c là k?t thúc b?ng –?? thay vì –??). Tri và Catur ???c bi?n hoá kh?ng có quy t?c:

	S? 3			S? 4
	Nam tính	Trung tính	N? tính	Nam tính	Trung tính	N? tính
Cách ch? ng?	traya?	trī?i	tisra?	catvāra?	catvāri	catasra?
Cách b? tr?c	trīn	trī?i	tisra?	catura?	catvāri	catasra?
Cách c?ng c?	tribhi?		tis?bhi?	caturbhi?		catas?bhi?
Cách nh?n	tribhya?		tis?bhya?	caturbhya?		catas?bhya?
Cách li	tribhya?		tis?bhya?	caturbhya?		catas?bhya?
Cách s? h?u	triyā?ām		tis??ām	catur?ām		catas??ām
Cách v? trí	tri?u		tis??u	catur?u		catas??u

?nh h??ng

?n ?? ngày nay

?nh h??ng l?n nh?t c?a ti?ng Ph?n có l? là nh?ng gì nó ?? mang ??n nh?ng ng?n ng? l?y c? s? v?n ph?m và t? v? t? nó ra. ??c bi?t trong gi?i tri th?c ?n ??, ti?ng Ph?n ???c ca ng?i là m?t kho báu kinh ?i?n và nh?ng bài t?ng ni?m c?a ?n ?? giáo. Nh? ti?ng Latinh ?? ?nh h??ng ??n nh?ng ng?n ng? chau ?u, ti?ng Ph?n ?? ?nh h??ng l?n ??n h?u h?t nh?ng ng?n ng? c?a ?n ??. Trong khi nh?ng bài t?ng ni?m th??ng ???c ghi d??i d?ng ng?n ng? bình dan thì nh?ng chan ng?n ti?ng Ph?n ???c trì t?ng b?i hàng tri?u ng??i theo ?n giáo và trong h?u h?t nh?ng ??n th?, các nghi th?c t? l? ??u ???c th?c hi?n v?i ti?ng Ph?n, th??ng d??i d?ng Ph?-?à ph?n ng?. Nh?ng d?ng ng?n ng? cao c?p c?a ph??ng ng?n (vernacular) ?n ?? nh? ti?ng Bengali, ti?ng Gujarati, ti?ng Marathi, ti?ng Telugu và ti?ng Hindi - th??ng ???c g?i là "thanh t?nh" (sa. ?uddha), "cao quy" - ??u có ?? Ph?n hoá r?t cao. Trong các ng?n ng? hi?n ??i, trong khi ti?ng Hindi d?ng nói có khuynh h??ng ch?u ?nh h??ng n?ng c?a ti?ng ? R?p và ti?ng Ba T? thì Bengali và Marathi v?n l?u gi? m?t c? s? t? v? to l?n. Bài qu?c ca Jana Gana Mana ???c vi?t d??i d?ng Bengali cao c?p, ???c Ph?n hoá n?ng nên có v? c? x?a. Bài qu?c ca ti?n than c?a Jana Gana Mana là Vande Mataram, m?t tr??c tác c?a Bankim Chandra Chattopadhyay ???c trích t? quy?n ānandmath c?a ?ng ta, là m?t bài th? ti?ng Ph?n thu?n tuy. Ti?ng Malayalam, m?t ng?n ng? ???c dùng t?i bang Kerala, c?ng ph?i h?p m?t s? l??ng t? v? ti?ng Ph?n ?áng k? v?i c?u trúc ng? pháp ti?ng Tamil. Ti?ng Kannada, m?t ng?n ng? Nam ?n khác c?ng hàm dung t? v? ti?ng Ph?n. ???c xem là ph??ng ti?n truy?n d?y nh?ng khái ni?m tam linh, ti?ng Ph?n v?n còn ???c ca ng?i và ph? bi?n t?i ?n ??.

Ti?ng Ph?n ???c nói nh? ti?ng m? ?? t?i Mattur g?n Shimoga, m?t th?n làng n?m ? trung tam Karnataka. Dan ? ?ay, b?t c? giai c?p nào, ??u h?c và ?àm tho?i b?ng ti?ng Ph?n t? nh?. Ngay nh?ng ng??i b?n x? theo H?i giáo c?ng nói ti?ng Ph?n. Nhìn theo khía c?nh l?ch s? thì làng Mattur ???c vua K???adevarāja c?a v??ng qu?c Vijayanagara phó u? cho các h?c gi? Ph?-?à và than quy?n c?a h?.

T? ng? ti?ng Ph?n ???c tìm th?y ? nhi?u ng?n ng? ngoài ?n ??. Ví d? nh? ti?ng Thái bao g?m nhi?u t? m??n t? ti?ng Ph?n, nh? tên Rāva?a - hoàng ?? Tích Lan - ???c ng??i Thái g?i là Thoskonth, m?t t? r? ràng xu?t phát t? bi?t danh ti?ng Ph?n khác là Da?aka??ha, "Ng??i có m??i c?". Ngay ng??i Philippines c?ng dùng ch? guro, v?n là t? Guru c?a ti?ng Ph?n ?ùng ?? ch? b?c ??o s?. M?t s? t? ?? ?i vào t? v? c?a các ng?n ng? chau ?u nh?: Yoga, Dharma, Nirvana (sa. nirvā?a), Ashram (sa. ā?rama), Mandala (sa. ma??ala), Aryan (sa. ārya), Guru, Bhagavan (sa. bhagavat), Avatar (sa. avatāra) v.v...

T??ng quan gi?a ti?ng Ph?n và các ng?n ng? h? Hán-T?ng

Qua vi?c ph? bi?n Ph?t giáo b?ng các b?n d?ch, ti?ng Ph?n và nh?ng ph??ng ng?n h? thu?c ?? ?nh h??ng các n??c lan c?n v?i h? ng?n ng? Hán-T?ng. Ph?t giáo ???c truy?n sang Trung Qu?c qua các v? cao t?ng theo Ph?t giáo ??i th?a, qua vi?c phiên d?ch nh?ng kinh lu?n ???c vi?t theo Ph?t giáo t?p ch?ng ph?n ng? (Buddhist Hybrid Sanskrit) c?ng nh? Hoa v?n Ph?n ng?, và r?t nhi?u thu?t ng? ???c d?ch am th?ng sang Hán v?n, b? sung r?t nhi?u t? v? cho ti?ng Hán c?. Ví d? nh? t? Ph?n bodhisattva ???c phiên am là B?-??-tát-?oá ho?c vi?t t?t là B? Tát. Trong khi các ch? ??n ?? 提 "Nang lên, nang ??, kéo cho ti?n lên" và ?óa "?? ??t thành ??ng" mang ngh?a riêng, thì khi ???c dùng ?? phiên am ti?ng Ph?n chúng b? m?t ngh?a, khái ni?m c?a t? nguyên bodhisattva ph?i ???c trình bày và hi?u riêng.

Sau ?ay là m?t vài ví d? tiêu bi?u cho các thu?t ng? Hán-Vi?t ???c phiên am t? ti?ng Ph?n:

• Bát-nh? và Bát-nh?-ba-la-m?t-?a cho t? praj?ā và praj?āpāramitā.
• Bát-?a-la, ho?c g?i t?t là "bát", cho t? pātra v?i ngh?a là cái bát ?i kh?t th?c c?a các v? t?ng, và c?ng là cái bát ?n c?m c?a ta.

M?c dù Ph?t giáo t?p ch?ng ph?n ng? kh?ng ph?i là Hoa v?n Ph?n ng? (n?u nói chính xác) nh?ng t? v? c?a nó v?n t??ng t? t? v? ti?ng Ph?n vì có cùng g?c, và vì ng??i vi?t kinh mu?n ghi theo l?i ti?ng Ph?n Hoa v?n ?? ph? bi?n. Ví d? cho các b? lu?n ???c vi?t d?ng ti?ng Ph?n Hoa v?n là các tác ph?m c?a Trung quán t?ng.

Cái "ch?t" c?a ti?ng Ph?n

Nh?ng l?i phê bình vi?c d?y và h?c ti?ng Ph?n th??ng liên quan ??n s? ph? bi?n và vi?c nó kh?ng ???c nói n?a. Tuy nhiên, ti?ng Ph?n là m?t ng?n ng? có m?t kh?ng hai, v??t th?i gian. M?t h? th?ng kinh ?i?n r?t ?? s? ???c biên t?p vào lúc nó kh?ng còn ???c nói b?i th??ng dan. S? th?t ti?ng Ph?n là m?t ng?n ng? b?t bi?n, ???c ch? ??o b?ng nh?ng quy lu?t v?n ph?m kh?t khe c?a Ba-ni-ni ?? khi?n ng??i ta ch?n l?a ?? ghi v?n b?n v?i d?ng y ph? bi?n và l?u th? lau dài. Vi?c tr??c tác b?ng ti?ng Ph?n ch?a t?ng b? gián ?o?n, ?? ???c ti?p t?c trong th?i kì H?i giáo n?m quy?n và v?n ???c ti?p n?i ngay trong th?i nay.

Xem thêm

• IAST
• Bát ch??ng ng? pháp th?
• Ba-ni-ni
• Thiên thành t? th?
• V?n b?n ti?ng Ph?n
• Tr??ng hoá
• C??ng hoá
• Ng?n ng? ?n ??
• Tám cách c?a ti?ng Ph?n
• Danh sách ng?n ng? ?n ?? theo s? ng??i

Tham kh?o

• The Sanskrit Language - T. Burrow - ISBN 81-208-1767-2
• Sanskrit Grammar - William D. Whitney - ISBN 81-85557-59-4
• Sanskrit Pronunciation - Bruce Cameron - ISBN 1-55700-021-2

Liên k?t ngoài

• Online Sanskrit Dictionary L?u tr? ngày 10 tháng 1 n?m 2006 t?i Wayback Machine
• An Analytical Cross Referenced Sanskrit Grammar By Lennart Warnemyr. Phonology, morphology and syntax, written in a semiformal style with full paradigms.
• Spiritual Sanskrit-English Dictionary L?u tr? ngày 8 tháng 1 n?m 2006 t?i Wayback Machine
• Sanskrit Discussion Forum L?u tr? ngày 17 tháng 1 n?m 2006 t?i Wayback Machine
• Sanskrit Documents L?u tr? ngày 1 tháng 8 n?m 2005 t?i Wayback Machine Documents in ITX format of Upanishads, Stotras etc. and a metasite with links to translations, dictionaries, tutorials, tools and other Sanskrit resources.
• Free Sanskrit Word Processor: Madhyam developed by Balendu Sharma Dadhich
• Sanskritweb Các b? ch? Ph?n và v?n b?n.
• GiirvaaNi - Sanskrit Classical Literature with translation
• The earliest dated illustrated Sanskrit manuscript in the world L?u tr? ngày 14 tháng 1 n?m 2006 t?i Wayback Machine
• A list of Chinese words originated from Sanskrit
• Monier-Williams Dictionary - Searchable L?u tr? ngày 13 tháng 6 n?m 2005 t?i Wayback Machine
• Monier-Williams' Sanskrit-English Dictionary: DICT & HTML Downloadable Versions L?u tr? ngày 18 tháng 4 n?m 2008 t?i Wayback Machine
• Indica-et-Buddhica.org Lexica (searchable Monier-Williams included) L?u tr? ngày 16 tháng 6 n?m 2006 t?i Wayback Machine
• Monier-Williams Dictionary - Searchable Digital Facsimile Edition L?u tr? ngày 27 tháng 3 n?m 2010 t?i Wayback Machine Freeware CD
• Monier-Williams Dictionary - Printable
• Samskrita Bharati L?u tr? ngày 26 tháng 11 n?m 2007 t?i Wayback Machine
• Sanskrit Studies, Links and Information
• pAnini’s Grammar and Computer Science
• Ethnologue's Sanskrit report
• American Sanskrit Institute
• A brief Sanskrit Glossary L?u tr? ngày 9 tháng 2 n?m 2010 t?i Wayback Machine Lists commonly used words in spiritual writings
• Tranliterator L?u tr? ngày 2 tháng 7 n?m 2006 t?i Wayback Machine Transliterates from romanized to Unicode Sanskrit transliterator.
• Sanskrit Translations
• A Sanskrit Tutor L?u tr? ngày 1 tháng 4 n?m 2007 t?i Wayback Machine
• Sanskrit & Sánscrito Sanskrit language, Yoga, Indian philosophies, blog, names, names of hatha yoga postures, Directory of Free Sanskrit Links, translations and much more (English-Spanish).
• T? h?c vi?t ch? Ph?n Siddham
• T? ?i?n Ph?n Monier-Williams, phiên b?n offline ch?y trên Windows L?u tr? ngày 31 tháng 8 n?m 2010 t?i Wayback Machine