车讯:售价12.59-16.29万元 一汽-大众蔚领正式

百度 　　股权质押蛋糕重切场外资本抢食升级　　当券商、银行、信托等金融机构纷纷收缩质押业务规模之际，股权质押市场的蛋糕被重新分配。

C?ng hòa H?i giáo Iran
Tên b?n ng? ?????? ?????? ????? (ti?ng Ba T?) Jomhuri-ye Eslāmi-ye Irān
Qu?c k? Qu?c huy
Tiêu ng?:  ???????? ?????? ?????? ?????? Esteqlāl, āzādi, Jomhuri-ye Eslāmi ("??c l?p, t? do, C?ng hòa H?i giáo") (de facto)
Qu?c ca:  ???? ??? ?????? ?????? ????? Sorud-e Melli-ye Jomhuri-ye Eslāmi-ye Irān ("Qu?c ca C?ng hòa H?i giáo Iran")
T?ng quan
Th? ?? và thành ph? l?n nh?t	Tehran 35°41′B 51°25′?
Ng?n ng? chính th?c	Ti?ng Ba T?
? Ng?n ng? ??a ph??ng	Danh sách ng?n ng? 53% Ti?ng Ba T? 18% Azerbaijani và các ph??ng ng? Turk khác (g?m Qashqai, Turkmen) 10% Ti?ng Kurd 7% Ti?ng Gilak và Mazanderan 6% Ti?ng Luri 2% Ti?ng Baloch 2% Ti?ng ? R?p 2% ng?n ng? khác (g?m Armenia, Assyrian, Gruzia, Lak, Semnan, Talysh, Tat)
S?c t?c	Danh sách các dan t?c 61% Ng??i Ba T? 16% Ng??i Azerbaijan 10% Ng??i Kurd 6% Ng??i Lur (bao g?m ng??i Bakhtiar) 2% Ng??i Turkmen và các b? t?c Turk khác 2% Ng??i Baloch 2% Ng??i ? R?p 1% khác
T?n giáo	Qu?c giáo: H?i giáo (Twelver Shia) Các t?n giáo thi?u s? ???c c?ng nh?n: H?i giáo (Hanafi, Shafi'i, Maliki, Hanbali, Zaydi), Kit? giáo (Armenia, Assyria, Chaldea), Do Thái giáo, H?a giáo
Tên dan c?	Ng??i Iran, ng??i Ba T? (trong l?ch s?)
Chính tr?
Chính ph?	de jure: C?ng hòa H?i giáo t?ng th?ng ch? ??n nh?t theo T? t??ng Khomeini de facto: C?ng hòa t?ng th?ng chuyên ch?-th?n quy?n ??n nh?t d??i s? l?nh ??o c?a L?nh t? T?i cao
? L?nh t? T?i cao	Ali Khamenei
? T?ng th?ng	Masoud Pezeshkian
? Ch? t?ch Qu?c h?i	Mohammad Bagher Ghalibaf
? Chánh án Tòa án T?i cao	Gholam-Hossein Mohseni-Eje'i
? Th??ng vi?n	H?i ??ng L?i ích Qu?c gia H?i ??ng b?o hi?n
? H? vi?n	H?i ??ng Hi?p th??ng H?i giáo
L?ch s?
L?ch s? thành l?p
? ?? qu?c Media	k. 678 TCN
? ?? qu?c Achaemenes	550 TCN
? ?? qu?c Parthia	247 TCN
? ?? qu?c Sasan	224 CN
? Nhà Buyid	934 CN
? Nhà Safavid	1501
? Nhà Pahlavi	15 tháng 12 n?m 1925
? Cách m?ng H?i giáo	7 tháng 1 n?m 1978 – 11 tháng 2 n?m 1979
? Hi?n pháp hi?n hành	24 tháng 10 n?m 1979
? L?n s?a ??i m?i nh?t	28 tháng 7 n?m 1989
??a ly
Di?n tích
? T?ng c?ng	1,648,195 km2 (h?ng 17) 636,372 mi2
? M?t n??c (%)	7,07
Dan s?
? ??c l??ng 2024	85,961,000 (h?ng 17)
? M?t ??	52/km2 (h?ng 132) 135/mi2
Kinh t?
GDP  (PPP)	??c l??ng 2024
? T?ng s?	1.698 nghìn t? USD (h?ng 23)
? Bình quan ??u ng??i	19,607 USD (h?ng 95)
GDP  (danh ngh?a)	??c l??ng 2024
? T?ng s?	434.243 t? USD (h?ng 37)
? Bình quan ??u ng??i	5,013 USD (h?ng 120)
??n v? ti?n t?	Rial (????) (IRR)
Th?ng tin khác
Gini? (2022)	34.8 trung bình
HDI? (2022)	0.780 cao · h?ng 78
Múi gi?	UTC+3:30 (IRST)
? Mùa hè (DST)	UTC+4:30 (IRDT)
Cách ghi ngày tháng	yyyy/mm/dd (SH)
Giao th?ng bên	ph?i
M? ?i?n tho?i	+98
M? ISO 3166	IR
Tên mi?n Internet	.ir ?????.

Iran (ti?ng Ba T?: ????? Irān [?i?????n] ^?), qu?c hi?u là C?ng hòa H?i giáo Iran (ti?ng Ba T?: ?????? ?????? ????? Jomhuri-ye Eslāmi-ye Irān listen^?), còn ???c g?i là Ba T? (Persia), là m?t qu?c gia t?i khu v?c Tay á. Iran có biên gi?i v? phía tay b?c v?i Armenia, Azerbaijan; phía b?c giáp bi?n Caspi; phía ??ng b?c giáp Turkmenistan; phía ??ng giáp Afghanistan và Pakistan; phía nam giáp v?nh Ba T? và v?nh Oman; còn phía tay giáp Th? Nh? K? và Iraq. Iran có dan s? g?n 86 tri?u ng??i tính ??n n?m 2024, là qu?c gia ??ng dan th? 17 trên th? gi?i. L?nh th? Iran r?ng 1.648.195 km2, là qu?c gia r?ng th? nhì t?i Trung ??ng và ??ng th? 17 th? gi?i. Iran có v? th? ??a chính tr? quan tr?ng do n?m t?i ph?n trung tam c?a ??i l?c á-?u và g?n v?i eo bi?n Hormuz. Tehran là th? ?? và thành ph? l?n nh?t c?a Iran, c?ng nh? là trung tam kinh t? và v?n hoá. Iran là m?t qu?c gia ?a v?n hoá v?i nhi?u nhóm dan t?c và ng?n ng?, trong ?ó các c?ng ??ng dan c? l?n nh?t là ng??i Ba T? (61%), ng??i Azeri (16%), ng??i Kurd (10%) và ng??i Lur (6%).

Iran là m?t trong các n?n v?n minh c? nh?t trên th? gi?i, b?t ??u là các v??ng qu?c Elam vào thiên niên k? 4 TCN. Ng??i Media th?ng nh?t Iran vào th? k? VII TCN, l?nh th? Iran ???c m? r?ng c?c ?? d??i th?i Cyrus ??i ?? c?a ?? qu?c Achaemenes vào th? k? VI TCN - là qu?c gia r?ng l?n nh?t trên th? gi?i vào th?i ?i?m ?ó. Tuy nhiên, qu?c gia này th?t th? tr??c Alexandros ??i ?? vào th? k? IV TCN, song ?? qu?c Parthia nhanh chóng tái l?p. N?m 224, Parthia b? thay th? b?ng ?? qu?c Sasanid, Sasanid tr? thành m?t c??ng qu?c hàng ??u th? gi?i trong b?n th? k? sau ?ó. Ng??i ? R?p theo ??o H?i chinh ph?c Sasanid vào th? k? VII, k?t qu? là H?i giáo thay th? các tín ng??ng b?n ??a nh? Ho? giáo và Minh giáo. Iran có ?óng góp l?n vào Th?i ??i hoàng kim c?a H?i giáo (th? k? VIII-XIII), s?n sinh nhi?u nhan v?t có ?nh h??ng v? ngh? thu?t và khoa h?c.

Sau hai th? k? d??i quy?n ng??i ? R?p là m?t giai ?o?n các v??ng tri?u H?i giáo b?n ??a, song ti?p ?ó Iran l?i b? ng??i Th? và ng??i M?ng C? chinh ph?c. Ng??i Safavid n?i lên vào th? k? XV, r?i tái l?p m?t nhà n??c Iran th?ng nh?t. Iran sau ?ó c?i sang H?i giáo Shia, ?ánh d?u m?t b??c ngo?t c?a qu?c gia này c?ng nh? l?ch s? H?i giáo. ??n th? k? XVIII, d??i quy?n Nader Shah, Iran trong m?t th?i gian ng?n t?ng ???c cho là ?? qu?c hùng m?nh nh?t ???ng th?i. Xung ??t v?i ?? qu?c Nga trong th? k? XIX khi?n Iran m?t ?i nhi?u l?nh th?. Cách m?ng Hi?n pháp n?m 1906 l?p ra m?t ch? ?? quan ch? l?p hi?n. Sau m?t cu?c ??o chính vào n?m 1953, Hoàng gia Iran d?n liên k?t m?t thi?t v?i ph??ng Tay và ngày càng chuyên quy?n. B?t m?n tr??c s? can thi?p c?a n??c ngoài và s? ?àn áp chính tr? ?? d?n ??n Cách m?ng H?i giáo n?m 1979 l?t ?? Iran Pahlavi và l?p ra ch? ?? C?ng hoà H?i giáo. Trong th?p niên 1980, Iran x?y ra chi?n tranh v?i Iraq, cu?c chi?n gay th??ng vong cao và t?n th?t tài chính l?n cho hai n??c. T? gi?a cu?i th?p niên 2000, ch??ng trình h?t nhan gay tranh c?i c?a Iran khi?n cho c?ng ??ng qu?c t?, ??c bi?t là Hoa K? lo ng?i, d?n ??n h? qu? là nhi?u l?nh tr?ng ph?t ???c áp ??t lên n??c này, ?nh h??ng l?n t?i n?n kinh t? và ??i s?ng c?a ng??i dan.

Iran là m?t thành viên sáng l?p c?a Liên H?p Qu?c, Phong trào kh?ng liên k?t, T? ch?c H?p tác H?i giáo và T? ch?c các n??c xu?t kh?u d?u l?a. Iran ???c c?ng nh?n là m?t c??ng qu?c khu v?c và m?t c??ng qu?c b?c trung. Qu?c gia này có tr? l??ng l?n v? nhiên li?u hoá th?ch, là nhà cung c?p khí ??t l?n ??ng th?i có tr? l??ng d?u m? ???c ch?ng minh l?n th? 4 trên th? gi?i, do v?y, Iran có ?nh h??ng ?áng k? ??n an ninh n?ng l??ng qu?c t? và kinh t? th? gi?i. Iran s? h?u nhi?u di s?n v?n hoá phong phú, v?i 22 di s?n th? gi?i ???c UNESCO c?ng nh?n tính ??n n?m 2017, ??ng th? 3 t?i chau á.

T? nguyên

Bài chi ti?t: Tranh c?i v? tên g?i Iran

Th?i x?a, nh?ng cái tên Ariana và Persis ?? ???c s? d?ng ?? miêu t? vùng, nh? ???c th? hi?n trong b?n ?? th? gi?i này c?a Eratosthenes (kho?ng n?m 200 TCN)

? th?i Achaemenid ng??i Ba T? g?i ??t n??c c?a h? là Pārsa, tên theo ti?ng Ba T? c? có ngh?a h? hàng c?a Cyrus ??i ??. Th?i Sassanid, h? g?i nó là Iran, có ngh?a "Vùng ??t c?a nh?ng ng??i Aryan". Ng??i Hy L?p g?i n??c này là Persis; chuy?n sang ti?ng Latin thành Persia, cái tên ???c s? d?ng r?ng r?i ? Ph??ng Tay.

? th?i hi?n ??i, ?? có s? tranh c?i v? ngu?n g?c các tên g?i c?a th?c th? – Iran và Persia (Ba T?). Ngày 21 tháng 3 n?m 1935, Reza Shah Pahlavi ??a ra m?t ngh? ??nh yêu c?u các phái ?oàn n??c ngoài ph?i s? d?ng thu?t ng? Iran trong các v?n b?n ngo?i giao. Sau khi các h?c gi? lên ti?ng ph?n ??i, Mohammad Reza Pahlavi th?ng báo n?m 1959 r?ng c? hai cái tên Persia (Ba T?) và Iran ??u có giá tr? và có th? s? d?ng thay th? l?n nhau. Cu?c Cách m?ng n?m 1979 d?n t?i vi?c thành l?p nhà n??c th?n quy?n C?ng hòa H?i giáo Iran. Tuy nhiên, danh t? Persia và tính t? Persian v?n ???c s? d?ng th??ng xuyên.

Hi?n nay, t?i x? này ng??i Ba T? (Persia) ch? chi?m kho?ng 51% dan s?. Danh t? Iran (t?c ?u ?n) bao g?m ng??i Ba T? và thêm vài dan t?c khác nh? Kurd, Baloch,... ch? ??nh ???c kho?ng 70% dan s? nên ???c nhi?u ng??i trong x? thích dùng h?n.

L?ch s?

Bài chi ti?t: L?ch s? Iran

C??ng v?c ?? qu?c Achaemenes th?i ?i?m c?c th?nh, d??i tri?u Darius I và Xerxes I

Iran ?? là n?i sinh s?ng c?a con ng??i t? th?i ti?n s? và nh?ng khám phá g?n ?ay b?t ??u cho th?y nh?ng d?u tích v? các n?n v?n hóa th?i k? s?m ? Iran, hàng th? k? tr??c khi nh?ng n?n v?n minh s?m nh?t b?t ??u xu?t hi?n ? g?n L??ng Hà. S? ghi chép c?a Ba T? (Iran) b?t ??u t? kho?ng n?m 3200 TCN ? n?n v?n minh Ti?n-Elamite và ti?p t?c v?i s? xu?t hi?n c?a ng??i Aryan và s? thành l?p Tri?u ??i Medes, ti?p ?ó là ?? ch? Achaemenid n?m 546 TCN. Alexandros ??i ?? ?? chinh ph?t Ba T? n?m 331 TCN, hai tri?u ??i ti?p sau Parthia và Sassanid cùng v?i Achaemenid là nh?ng ?? ch? ti?n H?i giáo v? ??i nh?t c?a Ba T?.

Sau cu?c chinh ph?c Ba T? c?a H?i giáo, n??c này tr? thành trung tam Th?i ??i Hoàng kim H?i giáo, ??c bi?t ? th? k? th? IX và th? k? th? XI. Th?i k? Trung ??i là th?i gian di?n ra nhi?u s? ki?n l?n trong vùng. T? n?m 1220, Ba T? b? ?? qu?c M?ng C? d??i quy?n Thành Cát T? H?n, ti?p ?ó là Timur xam chi?m. Qu?c gia H?i giáo Shi'a Ba T? ??u tiên ???c thành l?p n?m 1501 d??i Tri?u ??i Safavid. Ba T? d?n tr? thành n?i tranh giành c?a các c??ng qu?c thu?c ??a nh? ?? qu?c Nga và ?? ch? Anh.

Th? k? 20

Cùng v?i s? tr?i d?y c?a ch? ngh?a c?ng s?n và quá trình hi?n ??i hoá ? cu?i th? k? XIX, mong ??c thay ??i d?n t?i cu?c Cách m?ng Hi?n pháp Ba T? n?m 1905–1911. N?m 1921, Reza Shah Pahlavi ti?n hành m?t cu?c ??o chính l?t ?? Tri?u ?ình Qajar. Là ng??i ?ng h? hi?n ??i hoá, Reza Shah ??a ra các k? ho?ch phát tri?n c?ng nghi?p, xay d?ng ???ng s?t, và thành l?p m?t h? th?ng giáo d?c qu?c gia, nh?ng s? c?m quy?n ??c tài c?a ?ng khi?n nhi?u ng??i Iran b?t m?n.

Trong Chi?n tranh th? gi?i th? hai, Anh và Liên X? xam chi?m Iran t? 25 tháng 8 ??n 17 tháng 9 n?m 1941, ch? y?u ?? b?o v? các gi?ng d?u c?a Iran và hành lang h?u c?n c?a h?. Kh?i ??ng Minh bu?c Shah ph?i nh??ng ng?i cho con trai, Mohammad Reza Pahlavi, ng??i h? hy v?ng s? ?ng h? phe ??ng Minh h?n. N?m 1953, sau v? qu?c h?u hóa C?ng ty d?u m? Anh-Iran, Th? t??ng Mohammed Mossadegh tìm cách thuy?t ph?c Shah r?i kh?i Iran. Shah t? ch?i và cách ch?c v? Mossadegh nh?ng kh?ng ch?p nh?n r?i b? ch?c v?, và khi ?ng ta r? ràng b?c l? y ??nh chi?n ??u, Shah bu?c ph?i s? d?ng t?i k? ho?ch mà Anh/M? ?? trù tính tr??c cho ?ng, ??i khi k? ho?ch c?ng ???c g?i là "Chi?n d?ch Ajax", bay t?i Baghdad r?i t? ?ó sang Rome, Italy.

Mohammad Reza Pahlavi và Hoàng th?t trong l? ??ng quang Shah Iran vào n?m 1967.

Nhi?u v? ph?n kháng ??ng ??o n? ra kh?p n??c. Nh?ng ng??i ?ng h? và ph?n ??i ch? ?? quan ch? ??ng ?? v?i nhau trên ???ng ph?, khi?n 300 ng??i thi?t m?ng. Quan ??i can thi?p, xe t?ng c?a nh?ng s? ?oàn ?ng h? Shah b?n vào th? ?? và máy bay ném bom vào dinh Th? t??ng. Mossadegh ??u hàng và b? b?t ngày 19 tháng 8 n?m 1953. Mossadegh b? xét x? t?i ph?n qu?c và b? k?t án ba n?m tù.

Tri?u ?ình Shah ???c tái l?p, quy?n l?c ???c Anh và M? trao vào tay Shah Mohammad Reza Pahlavi. ?ng này ngày càng tr? nên ??c tài, ??c bi?t vào cu?i th?p k? 1970. V?i s? ?ng h? m?nh m? t? phía Anh và M?, tri?u ?ình Shah t? ch?i ti?p t?c hi?n ??i hóa các ngành c?ng nghi?p Iran, nh?ng l?i ?àn áp phe ??i l?p trong t?ng l?p t?ng l? H?i giáo Shia và nh?ng ng??i ?ng h? dan ch?.

Cách m?ng H?i giáo

Th?p niên 1970, Ruhollah Khomeini chi?m ???c c?m tình c?a ?a s? dan Iran. Nh?ng ng??i H?i giáo, c?ng s?n và nh?ng ng??i theo ch? ngh?a t? do ti?n hành cu?c Cách m?ng H?i giáo n?m 1979, tri?u ?ình Shah b? ch?y kh?i ??t n??c, sau ?ó Khomeini lên n?m quy?n l?c. Cu?c tr?ng c?u y dan vào tháng 3 n?m 1979 thành l?p m?t nhà n??c c?ng hòa H?i giáo theo lu?t H?i giáo và hi?n pháp m?i ???c ban hành trong cu?c tr?ng c?u y dan vào tháng 12 n?m 1979. Chính ph? ?? kích ph??ng Tay, nh?t là Hoa K? vì ?? ?ng h? Shah. Quan h? v?i ph??ng Tay tr? nên ??c bi?t c?ng th?ng sau khi các sinh viên Iran b?t gi? các nhan viên ??i s? quán M?. Sau này, Iran tìm cách xu?t kh?u cu?c cách m?ng ra n??c ngoài, ?ng h? các nhóm quan s? ch?ng ph??ng Tay nh? nhóm Hezbollah ? Liban. T? n?m 1980 ??n n?m 1988, Iran và Iraq lao vào m?t cu?c chi?n ??m máu Chi?n tranh Iran - Iraq.

Ngày nay cu?c ??u tranh gi?a nh?ng ng??i theo ???ng l?i c?i cách và b?o th? v?n ?ang di?n ra th?ng qua các cu?c b?u c? chính tr?, và là v?n ?? trung tam trong cu?c b?u c? t?ng th?ng Iran 2005, k?t qu? Mahmoud Ahmadinejad th?ng c?. K?t qu? b?u c? ?? b? tranh c?i r?ng r?i, và d?n ??n các cu?c bi?u tình r?ng kh?p, c? ? Iran và các thành ph? l?n bên ngoài ??t n??c, t?o ra Cách m?ng Xanh Iran.

Hassan Rouhani ???c b?u làm t?ng th?ng vào ngày 15 tháng 6 n?m 2013, sau khi ?ánh b?i Mohammad Bagher Ghalibaf và b?n ?ng c? viên khác. Chi?n th?ng c?a Rouhani ?? c?i thi?n t??ng ??i m?i quan h? c?a Iran v?i các qu?c gia khác trong khu v?c.

M?t lo?t các cu?c bi?u tình x?y ra trên kh?p Iran trong su?t hai n?m 2017 và 2018. Ban ??u, các cu?c bi?u tình ???c t? ch?c nh?m ph?n ??i giá c? sinh ho?t ??t ??, nh?ng sau ?ó ?? phát tri?n thành nhi?u yêu c?u chính tr? sau r?ng. M?t s? nhà phan tích cho r?ng tình hình kinh t? v? cùng khó kh?n là nguyên nhan th?c s? c?a các cu?c bi?u tình. M?t s? ng??i khác kh?ng ??nh s? kh?ng hài lòng v?i n?n ??c tài th?n quy?n c?a C?ng hòa H?i giáo Iran và m?u c?u v? m?t n?n dan ch? là nguyên nhan c?a tình tr?ng b?t ?n.

Tháng 12 n?m 2019, m?t lo?t các cu?c bi?u tình dan s? x?y ra ? nhi?u thành ph? trên kh?p Iran, nh?ng sau ?ó ?? m? r?ng ?? ph?n ??i ch? ?? hi?n t?i ? Iran và L?nh T? T?i cao Ali Khamenei. Các cu?c bi?u tình b?t ??u vào t?i ngày 15 tháng 11 và trong vòng vài gi? ?? lan ??n 21 thành ph? khi các video v? cu?c bi?u tình b?t ??u lan truy?n trên m?ng. Hình ?nh v? các cu?c bi?u tình b?o l?c ?? ???c chia s? trên internet v?i các cu?c bi?u tình ??t ??n c?p ?? qu?c t?.. ?? ng?n ch?n vi?c chia s? th?ng tin liên quan ??n các cu?c bi?u tình và cái ch?t c?a hàng tr?m ng??i bi?u tình trên các n?n t?ng truy?n th?ng x? h?i, chính ph? ?? ch?n Internet trên toàn qu?c, d?n ??n m?t hoàn toàn k?t n?i Internet g?n nh? toàn b? kho?ng sáu ngày. D?a trên t??ng thu?t c?a T? ch?c ?n xá Qu?c t? và ?ài phát thanh Farda, lo?t cu?c bi?u tình này có th? là b?o l?c và nghiêm tr?ng nh?t k? t? Cách m?ng Iran n?m 1979. Chính ph? ?? gi?t h?i kho?ng 1.500 c?ng dan Iran tham gia cu?c bi?u tình. Cu?c ?àn áp c?a chính ph? ?? gay ra ph?n ?ng d? d?i t? nh?ng ng??i bi?u tình, h? ?áp tr? b?ng vi?c phá h?y 731 ngan hàng chính ph? bao g?m ngan hàng trung ??ng Iran, các giáo ???ng H?i giáo, xé các b?ng qu?ng cáo ch?ng M?, và áp phích và t??ng c?a L?nh t? T?i cao Ali Khamenei. 50 c?n c? quan s? c?a chính ph? c?ng b? ng??i bi?u tình t?n c?ng.

Thành ph? Piranshahr là n?n v?n minh lau ??i nh?t c?a Iran v?i l?ch s? 8000 n?m.

??a ly

Bài chi ti?t: ??a ly Iran

Núi Damavand là núi cao nh?t t?i Iran

Iran có chung biên gi?i v?i Azerbaijan (chi?u dài: 432 km / 268 d?m) và Armenia (35 km / 22 d?m) ? phía tay b?c, v?i Bi?n Caspia ? phía b?c, Turkmenistan (992 km / 616 d?m) ? phía ??ng b?c, Pakistan (909 km / 565 d?m) và Afghanistan (936 km / 582 d?m) ? phía ??ng, Th? Nh? K? (499 km / 310 d?m) và Iraq (1.458 km / 906 d?m) ? phía tay, và cu?i cùng giáp v?i V?nh Péc xích và V?nh Oman ? phía nam. Di?n tích l?nh th? Iran 1.648.000 km2 ≈ 636.300 d?m vu?ng (??t li?n: 1.636.000 km2 ≈631.663 mi2, N??c: 12.000 km2 ≈ 4.633 mi2), g?n t??ng ???ng Alaska.

L?nh th? Iran ph?n l?n là các d?y núi l?m ch?m chia tách các l?u v?c và cao nguyên. Khu v?c ??ng dan c? ? phía tay c?ng là vùng nhi?u ??i núi nh?t v?i các d?y Caucasus, Zagros và Núi Alborz—trên núi Alborz có ?i?m cao nh?t Iran, Ch?m Damavand cao 5.604 m (18.386 ft). Vùng phía ??ng ph?n l?n là các l?u v?c sa m?c kh?ng có ng??i ? nh? vùng nhi?m m?n Dasht-e Kavir, và m?t s? h? mu?i.

Nh?ng ??ng b?ng l?n duy nh?t n?m d?c theo Bi?n Caspia và phía b?c V?nh Ba T?, n?i biên gi?i Iran ch?y t?i c?a s?ng Arvand (Shatt al-Arab). Nh?ng ??ng b?ng nh?, ??t qu?ng n?m d?c theo ph?n b? bi?n còn l?i c?a V?nh Péc xích, Eo Hormuz và Bi?n Oman.

Khí h?u

Phan lo?i khí h?u K?ppen c?a Iran

Khí h?u Iran ph?n l?n kh? c?n hay bán kh? c?n cho t?i c?n nhi?t ??i ? d?c b? bi?n Caspia. ? rìa phía b?c ??t n??c (??ng b?ng ven bi?n Caspia) nhi?t ?? h?u nh? ? d??i kh?ng và khí h?u ?m ??t quanh n?m. Nhi?t ?? mùa hè hi?m khi v??t quá 29°C (84°F). L??ng m?a hàng n?m ??t 680 mm (26 in) ? vùng phía ??ng ??ng b?ng và h?n 1.700 mm (75 in) ? phía tay. V? phía tay, nh?ng khu dan c? t?i các l?u v?c núi Zagros th??ng có nhi?t ?? th?p, khí h?u kh?c nghi?t, tuy?t r?i dày. Các l?u v?c phía ??ng và trung tam c?ng có khí h?u kh? c?n, l??ng m?a ch?a t?i 200 mm (8 in) và có xen k? các sa m?c. Nhi?t ?? trung bình mùa hè v??t quá 38 °C (100 °F). Các ??ng b?ng ven bi?n V?nh Péc xích và V?nh Oman ? phía nam Iran có mùa ??ng d?u, mùa hè r?t nóng và ?m. L??ng m?a hàng n?m t? 135 ??n 355 mm (6 to 14 in).

Chính tr?

Bài chi ti?t: Chính tr? Iran và H? th?ng tòa án Iran

Hành pháp

Ali Khamenei
L?nh t? T?i cao
t? n?m 1989

Masoud Pezeshkian
T?ng th?ng Iran
t? tháng 7 n?m 2024

H? th?ng chính tr? n??c C?ng hòa H?i giáo d?a trên Hi?n pháp n?m 1979. H? th?ng g?m nhi?u k?t n?i ph?c t?p gi?a các c? quan chính ph?, ?a s? l?nh ??o ??u do ch? ??nh. Ch? ?? ? Iran là ch? ?? phi dan ch? , th??ng xuyên ?àn áp và b?t b? nh?ng ng??i ch? trích chính ph? c?ng nh? ch? trích l?nh ??o t?i cao, và h?n ch? nghiêm ng?t s? tham gia c?a các ?ng c? viên trong các cu?c b?u c? ph? bi?n c?ng nh? các hình th?c ho?t ??ng chính tr? khác. Quy?n ph? n? ? Iran ???c m? t? là v? cùng t?i t?., và quy?n tr? em ?? b? vi ph?m nghiêm tr?ng, v?i nhi?u t?i ph?m tr? em b? x? t? ? Iran h?n b?t k? qu?c gia nào khác trên th? gi?i . Ho?t ??ng tình d?c gi?a nh?ng ng??i ??ng gi?i là b?t h?p pháp và b? tr?ng ph?t ??n ch?t . T? nh?ng n?m 2000, ch??ng trình h?t nhan gay tranh c?i c?a Iran ?? gay lo ng?i, ?ay là ly do d?n ??n các l?nh tr?ng ph?t qu?c t? ??i v?i n??c này.

L?nh t? t?i cao Iran ch?u trách nhi?m phác h?a và giám sát "các chính sách chung c?a Nhà n??c C?ng hòa H?i giáo Iran". L?nh t? t?i cao là T?ng t? l?nh các l?c l??ng v? trang, ki?m soát tình báo quan ??i và các ho?t ??ng an ninh; và có ??c quy?n tuyên chi?n. Các l?nh ??o t? pháp, m?ng l??i phát thanh, truy?n hình trong n??c, ch? huy c?nh sát và các l?c l??ng quan ??i cùng sáu trong s? 12 thành viên H?i ??ng b?o hi?n ???c L?nh t? t?i cao b? nhi?m. H?i ??ng Chuyên gia b?u và b?i nhi?m L?nh t? t?i cao d?a trên c? s? ?ánh giá và s? quy tr?ng c?a nhan dan. H?i ??ng Chuyên gia ch?u trách nhi?m giám sát L?nh t? t?i cao thi hành các trách nhi?m theo pháp lu?t.

Hi?n pháp quy ??nh T?ng th?ng là ng??i n?m quy?n cao nh?t qu?c gia sau L?nh t? t?i cao. T?ng th?ng ???c b?u theo ph? th?ng ??u phi?u v?i nhi?m k? b?n n?m. ?ng c? viên t?ng th?ng ph?i ???c H?i ??ng b?o hi?n phê chu?n. T?ng th?ng ch?u trách nhi?m thi hành Hi?n pháp và th?c hi?n các quy?n hành pháp, tr? nh?ng vi?c liên quan tr?c ti?p t?i L?nh t? t?i cao. T?ng th?ng ch? ??nh và giám sát H?i ??ng B? tr??ng, ph?i h?p các quy?t ??nh c?a chính ph?, và l?a ch?n các chính sách chính ph? ?? ??a ra tr??c Qu?c h?i. Tám phó t?ng th?ng và n?i các g?m 21 b? tr??ng ph?c v? d??i quy?n T?ng th?ng, t?t c? các viên ch?c này ??u ph?i ???c Qu?c h?i th?ng qua. Khác v?i nh?ng qu?c gia khác, Qu?c h?i ? Iran kh?ng qu?n ly các l?c l??ng v? trang. Dù T?ng th?ng ch? ??nh B? tr??ng Tình báo và Qu?c phòng, th?ng th??ng T?ng th?ng ph?i tham kh?o y ki?n c?a L?nh t? t?i cao tr??c khi ??a ra quy?t ??nh l?a ch?n hai ch?c v? ?ó ?? Qu?c h?i b? phi?u tín nhi?m.

Nhánh l?p pháp Iran ch? có m?t vi?n là H?i ??ng Hi?p th??ng H?i giáo, g?m 290 thành viên ???c b?u v?i nhi?m k? b?n n?m. H?i ??ng Hi?p th??ng H?i giáo ch?u trách nhi?m làm lu?t, phê chu?n hi?p ??c qu?c t?, và th?ng qua ngan sách nhà n??c. ?ng c? viên và thành viên H?i ??ng Hi?p th??ng H?i giáo ??u ph?i ???c H?i ??ng b?o hi?n Iran phê duy?t.

L?nh t? t?i cao ch? ??nh ng??i ??ng ??u nhánh t? pháp, và ng??i này l?i ch? ??nh ra l?nh ??o các Tòa án t?i cao và các tr??ng c?ng t?. Iran có nhi?u ki?u tòa án, g?m c? các tòa c?ng chúng ?? x? các v? dan s? và t?i ph?m, các "tòa án cách m?ng" x? m?t s? lo?i hành vi, nh? t?i ch?ng l?i an ninh qu?c gia. Các quy?t ??nh c?a tòa án cách m?ng là t?i cao và kh?ng th? ???c tái th?m. Tòa án T?ng l? ??c bi?t x? ly các v? t?i ph?m ???c cho là do các t?ng l? th?c hi?n, dù nó c?ng x? c? các v? liên quan t?i ng??i th? t?c. Các ch?c n?ng c?a Tòa án T?ng l? ??c bi?t ??c l?p v?i c? c?u tòa án th?ng th??ng và ch? tuan theo L?nh t? t?i cao. Nh?ng phán x? c?a tòa này là t?i cao và kh?ng ???c tái th?m.

Các h?i ??ng

H?i ??ng b?o hi?n g?m 12 thành viên, sáu thành viên do L?nh t? T?i cao b? nhi?m, sáu thành viên do Qu?c h?i b?u ra trong s? lu?t gia do B? tr??ng t? pháp ?? c? (c?ng do L?nh t? t?i cao ch? ??nh). H?i ??ng b?o hi?n có trách nhi?m gi?i thích hi?n pháp và có th? ph? quy?t lu?t ???c Qu?c h?i th?ng qua. N?u lu?t pháp kh?ng phù h?p v?i hi?n pháp hay Sharia, nó s? ???c trao l?i cho Qu?c h?i s?a ??i. Trong m?t l?n thi hành quy?n l?c c?a mình, H?i ??ng ?? gay tranh c?i khi c?n c? trên m?t cách hi?u h?p c?a hi?n pháp Iran, ph? quy?t các ?ng c? viên Qu?c h?i.

H?i ??ng chuyên gia h?p m?t tu?n m?i n?m, g?m 86 t?ng l? "??o ??c và th?ng thái" ???c b?u b?i nh?ng cá nhan tr??ng thành có quy?n b?u c? v?i nhi?m k? tám n?m. T??ng t? nh? các cu?c b?u c? t?ng th?ng và Qu?c h?i, H?i ??ng b?o hi?n là c? quan xác nh?n t? cách c?a ?ng c? viên vào H?i ??ng chuyên gia. H?i ??ng chuyên gia b?u ra L?nh t? t?i cao và có quy?n theo hi?n pháp cách ch?c L?nh t? t?i cao ? b?t k? th?i ?i?m nào. Tuy nhiên, H?i ??ng này ch?a t?ng ph?n ??i b?t k? m?t quy?t ??nh nào c?a L?nh t? t?i cao.

H?i ??ng xác ??nh l?i ích qu?c gia có quy?n gi?i quy?t tranh ch?p gi?a Qu?c h?i và H?i ??ng b?o hi?n và c?ng là m?t c? quan t? v?n c?a L?nh t? t?i cao, bi?n nó tr? thành m?t trong nh?ng c? quan n?m nhi?u quy?n l?c chính ph? nh?t trong n??c.

Các h?i ??ng ??a ph??ng ???c b?u theo ki?u ph? th?ng ??u phi?u v?i nhi?m k? 4 n?m t?i m?i thành ph? và làng m?c ? Iran. Theo ?i?u 7, Hi?n pháp Iran, các h?i ??ng ??a ph??ng ?ó cùng v?i Qu?c h?i là nh?ng "t? ch?c ??a ra quy?t ??nh và hành chính c?a qu?c gia". ?o?n này c?a hi?n pháp kh?ng ???c áp d?ng cho t?i t?n n?m 1999 khi các cu?c b?u c? h?i ??ng ??a ph??ng ??u tiên ???c t? ch?c trên kh?p ??t n??c. Các h?i ??ng có nhi?u trách nhi?m, g?m b?u c? th? tr??ng, giám sát các ho?t ??ng t?i khu v?c; nghiên c?u x? h?i, v?n hoá, giáo d?c, s?c kho?, kinh t? và nh?ng yêu c?u ch?m sóc x? h?i bên trong khu v?c c?a mình; ??t k? ho?ch và ph?i h?p hành ??ng v?i qu?c gia trong vi?c thi hành các ch??ng trình x? h?i, kinh t?, xay d?ng, v?n hoá, giáo d?c và các ch??ng trình an sinh khác.

Phan c?p hành chính

Bài chi ti?t: Phan c?p hành chính Iran

Iran ???c chia thành n?m khu v?c v?i 31 t?nh (Ostān), m?i t?nh ???c cai qu?n b?i m?t t?nh tr??ng ???c ch? ??nh (Ostāndār). Các t?nh ???c chia thành các h?t (?ahrestān), các qu?n (bax?) và các ti?u huy?n (dehestā).

Ardabil

Bushehr

Chaharmahal
và Bakhtiari

Isfahan

Fars

Gilan

Golestan

Hamadan

Hormozgan

Ilam

Kerman

Kermanshah

Khuzestan

Kohgiluyeh và
Boyer-Ahmad

Kordestan

Lorestan

Markazi

Mazandaran

Qazvin

Qom

Razavi
Khorasan

Semnan

Sistan và
Baluchestan

Tehran

Yazd

Zanjan

B?c
Khorasan

Nam
Khorasan

Tay
Azerbaijan

??ng
Azerbaijan

T?nh c?a Iran

Quan h? ??i ngo?i

Quan h? ngo?i giao c?a Iran

Iran có quan h? ngo?i giao v?i 165 qu?c gia. Sau n?m 1979, Iran c?t ??t quan h? ngo?i giao v?i Hoa K? và Israel.

Kinh t?

Bài chi ti?t: Kinh t? Iran

Tehran là trung tam kinh t? c?a Iran, n?m gi? 45% các ngành c?ng nghi?p c?a ??t n??c.

Kinh t? Iran là s? hoà tr?n gi?a t?p trung hoá k? ho?ch, quy?n s? h?u nhà n??c v?i các c?ng ty d?u m? và các doanh nghi?p l?n, n?ng nghi?p làng x?, và các c?ng ty th??ng m?i, d?ch v? t? nhan nh?. Tính ??n n?m 2016, t?ng s?n ph?m n?i ??a c?a Iran ??t 412.304 USD (??ng th? 27 th? gi?i, ??ng th? 8 chau á và ??ng th? 2 Trung ??ng sau ? R?p Xê út). Iran ???c Ngan hàng Th? gi?i x?p h?ng là n?n kinh t? có thu nh?p trung bình cao . Vào ??u th? k? 21, khu v?c d?ch v? ?óng góp t? l? l?n nh?t trong GDP, ti?p theo là c?ng nghi?p (khai thác và s?n xu?t) và n?ng nghi?p .

Ngan hàng Trung ??ng c?a n??c C?ng hòa H?i giáo Iran ch?u trách nhi?m cho vi?c phát tri?n và duy trì ??ng Rial Iran, ??ng ti?n chính th?c c?a ??t n??c. Chính ph? kh?ng c?ng nh?n các c?ng ?oàn khác ngoài các h?i ??ng lao ??ng H?i giáo, v?n ph?i ???c s? ch?p thu?n c?a ch? lao ??ng và các d?ch v? an ninh. M?c l??ng t?i thi?u trong tháng 6 n?m 2013 là 487 tri?u rial m?t tháng ($ 134) . Th?t nghi?p v?n ? m?c trên 10% k? t? n?m 1997 và t? l? th?t nghi?p c?a ph? n? g?n g?p ??i so v?i nam gi?i .

Chính quy?n hi?n t?i ti?p t?c theo ?u?i các k? ho?ch c?i cách th? tr??ng c?a chính ph? ti?n nhi?m và ?? th?ng báo r?ng h? s? thay ??i n?n kinh t? d?a nhi?u vào d?u m? c?a Iran. Chính quy?n ?ang tìm cách th?c hi?n m?c tiêu trên th?ng qua vi?c ??u t? các kho?n l?i nhu?n vào các l?nh v?c nh? s?n xu?t ? t?, c?ng nghi?p hàng kh?ng v? tr?, hàng ?i?n t? tiêu dùng, hoá d?u và c?ng ngh? h?t nhan. Iran c?ng hy v?ng thu hút ???c hàng t? dollar ??u t? n??c ngoài b?ng cách t?o ra m?t m?i tr??ng ??u t? d? ch?u h?n, nh? gi?m các quy ??nh h?n ch? và thu? nh?p kh?u, thi?t l?p các vùng th??ng m?i t? do nh? Chabahar và ??o Kish. N??c Iran hi?n ??i có m?t t?ng l?p trung l?u m?nh và m?t n?n kinh t? t?ng tr??ng nh?ng v?n ti?p t?c ph?i ???ng ??u v?i tình tr?ng l?m phát và th?t nghi?p ? m?c cao.

Tham h?t ngan sách Iran t?ng là m?t v?n ?? kinh niên, m?t ph?n vì nh?ng kho?n tr? c?p to l?n c?a nhà n??c – t?ng c?ng lên t?i 7.25 t? dollar m?t n?m–g?m th?c ph?m và ??c bi?t là x?ng d?u. Iran là n??c s?n xu?t d?u l?n th? hai trong OPEC, m?i ngày n??c này xu?t kh?u t? b?n ??n n?m tri?u barrels d?u m?, Iran chi?m 10% l??ng d? tr? d?u ?? ???c xác nh?n trên th? gi?i. Iran c?ng là n??c có tr? l??ng khí t? nhiên th? hai th? gi?i (sau Nga). Th? tr??ng d?u m? phát tri?n m?nh n?m 1996 giúp n??c này gi?i to? b?t s?c ép tài chính và cho phép Tehran k?p chi tr? các kho?n n?.

L?nh v?c d?ch v? ?? có s? t?ng tr??ng lau dài l?n nh?t theo t? l? ?óng góp vào GDP, nh?ng v?n còn ch?a v?ng ch?c. ??u t? nhà n??c ?? giúp n?ng nghi?p phát tri?n m?nh v?i vi?c t? do hoá s?n xu?t và c?i thi?n ?óng gói c?ng nh? ti?p c?n th? tr??ng giúp phát tri?n các th? tr??ng xu?t kh?u m?i. Các d? án t??i tiêu l?n, và các s?n ph?m n?ng nghi?p xu?t kh?u m?i nh? chà là, hoa và qu? h? tr?n, khi?n l?nh v?c này có ???c s? t?ng tr??ng cao nh?t so v?i toàn b? n?n kinh t? trong ph?n l?n th?i gian th?p niên 1990. Dù tr?i qua nhi?u n?m h?n hán liên ti?p: 1998, 1999, 2000 và 2001 khi?n s?n l??ng gi?m m?nh, n?ng nghi?p v?n là m?t trong nh?ng khu v?c s? d?ng nhi?u lao ??ng nh?t, chi?m 22% ngu?n nhan l?c theo cu?c ?i?u tra n?m 1991. Iran c?ng ?a phát tri?n c?ng ngh? sinh h?c, c?ng ngh? nano, và c?ng nghi?p d??c ph?m. V? n?ng l??ng, n??c này hi?n ?ang d?a vào các ph??ng pháp quy ??c, nh?ng t?i tháng 3 n?m 2006, vi?c tinh ch? uranium - ch??ng ng?i l?n cu?i cùng trên con ???ng phát tri?n n?ng l??ng h?t nhan — ?? di?n ra.

Các ??i tác th??ng m?i chính c?a Iran là Pháp, ??c, Y, Nga, Trung Qu?c, Nh?t B?n và Hàn Qu?c. T? cu?i th?p k? 1990, Iran ?? t?ng c??ng h?p tác kinh t? v?i các n??c ?ang phát tri?n khác nh? Syria, ?n ??, Cuba, Venezuela và Nam Phi. Iran hi?n ?ang m? r?ng quan h? th??ng m?i v?i Th? Nh? K? và Pakistan và cùng có chung m?c ?ích thi?t l?p m?t th? tr??ng kinh t? duy nh?t ? Tay và Trung á v?i các ??i tác.

Các bi?n pháp tr?ng ph?t kinh t? ??i v?i Iran, nh? l?nh c?m v?n ??i v?i d?u th? c?a Iran, ?? ?nh h??ng ??n n?n kinh t? n??c này. Nh?ng bi?n pháp tr?ng ph?t này ?? d?n ??n s? s?t gi?m m?nh v? giá tr? c?a ??ng rial và tính ??n tháng 4 n?m 2013, m?t ?? la M? tr? giá 26.000 rial, so v?i 16.000 vào ??u n?m 2012 .

Nhan kh?u

Bài chi ti?t: Dan c? Iran

Dan s? Iran ?? t?ng tr??ng m?nh trong n?a cu?i th? k? XX, ??t t?i kho?ng 81 tri?u ng??i vào n?m 2018. Trong nh?ng n?m g?n ?ay, có v? chính ph? Iran ?? ??a ra các bi?n pháp ki?m soát m?c ?? t?ng dan s? cao và nhi?u cu?c nghiên c?u ?? cho th?y r?ng t? l? t?ng dan s? c?a Iran ch? có th? gi?m sau khi ??t t?i m?c sinh thay th? và ?n ??nh vào n?m 2050 (100 tri?u ng??i).

C?ng ??ng Do Thái ? Iran ???c ??c tính h?n ba tri?u ng??i, ?a s? h? ?? di c? sang B?c M?, Tay ?u, và Nam M?, sau cu?c Cách m?ng Iran. Iran c?ng có s? l??ng ng??i t? n?n ??ng nh?t th? gi?i, v?i h?n m?t tri?u ng??i, ?a s? t? Afghanistan và Iraq. Chính sách chính th?c c?a chính ph? và các nhan t? x? h?i mu?n tái h?i c? s? ng??i này.

?? th? hóa

Iran là m?t trong nh?ng qu?c gia có t?c ?? t?ng tr??ng ?? th? cao nh?t th? gi?i. T? n?m 1950 ??n 2002, t? l? dan s? thành th? t?ng t? 27% lên 60%.  Liên H?p Qu?c d? ?oán ??n n?m 2030, 80% dan s? s? là dan thành th?. H?u h?t nh?ng ng??i di c? ?? ??nh c? xung quanh các thành ph? Tehran, Isfahan, Ahvaz và Qom

Tehran, v?i dan s? kho?ng 8,8 tri?u ng??i (?i?u tra dan s? n?m 2016), là th? ?? và thành ph? l?n nh?t c?a Iran. ?ay là m?t trung tam kinh t? và v?n hóa, và là trung tam th?ng tin liên l?c và giao th?ng c?a c? n??c.

Mashhad, thành ph? ??ng dan th? hai c?a ??t n??c, v?i kho?ng 3,3 tri?u ng??i (?i?u tra dan s? n?m 2016) và là th? ph? c?a t?nh Razavi Khorasan. ??n Imam Reza t?a l?c t?i thành ph? này, ?ay là m?t thánh ??a linh thiêng trong H?i giáo Shia. Kho?ng 15 ??n 20 tri?u ng??i hành h??ng vi?ng th?m ??n th? m?i n?m.

Isfahan có dan s? kho?ng 2,2 tri?u ng??i (?i?u tra dan s? n?m 2016) và là thành ph? ??ng dan th? ba c?a Iran. ?ay là th? ph? c?a t?nh Isfahan, và c?ng là th? ?? th? ba c?a ?? ch? Safavid. ?ay là n?i có nhi?u di tích l?ch s?, bao g?m Qu?ng tr??ng Shah n?i ti?ng, Siosepol và các nhà th? t?i ph? Jolfa-ye c?a ng??i Armenia. ?ay c?ng là n?i có trung tam mua s?m l?n th? b?y th? gi?i, Trung tam thành ph? Isfahan.

Thành ph? ??ng dan th? t? c?a Iran, Karaj, có dan s? kho?ng 1,9 tri?u ng??i (?i?u tra dan s? n?m 2016). ?ay là th? ph? c?a t?nh Alborz, và n?m cách Teheran 20 km v? phía tay, d??i chan d?y núi Alborz. Là m?t thành ph? c?ng nghi?p l?n ? Iran, v?i các nhà máy l?n s?n xu?t ???ng, d?t, may và r??u.

V?i dan s? kho?ng 1,7 tri?u ng??i (?i?u tra dan s? n?m 2016), Tabriz là thành ph? ??ng dan th? n?m c?a Iran và là n?i ??ng dan th? hai cho ??n cu?i nh?ng n?m 1960. ?ay là th? ?? ??u tiên c?a ?? ch? Safavid và hi?n là th? ph? c?a t?nh ??ng Azerbaijan. Nó c?ng ???c coi là thành ph? c?ng nghi?p l?n th? hai c?a ??t n??c (sau Tehran).

Shiraz, v?i dan s? kho?ng 1,8 tri?u ng??i (?i?u tra dan s? n?m 2016), là thành ph? ??ng dan th? sáu c?a Iran. ?ay là th? ph? c?a t?nh Fars, và c?ng là th? ?? c?a Iran d??i tri?u ??i c?a v??ng tri?u Zand. Nó n?m g?n tàn tích Persepolis và Pasargadae, hai trong s? b?n th? ?? c?a ?? ch? Achaemenid.

Ng?n ng?

?a s? dan chúng s? d?ng m?t trong nh?ng ng?n ng? Iran, g?m ng?n ng? chính th?c, ti?ng Ba T?. Trong khi v? s? l??ng, t? l? và cách ??nh ngh?a các dan t?c khác nhau ? Iran hi?n v?n còn ?ang gay tranh c?i, các nhóm s?c t?c chính và thi?u s? g?m ng??i Ba T? (51%), Azeris (24%), Gilaki và Mazandarani (8%), Kurds (7%), ? r?p (3%), Baluchi (2%), Lurs (2%), Turkmens (2%), Qashqai, Armenia, Ba T? Do Thái, Gruzia, ng??i Assyri, Circassia, Tats,Pashtuns và các nhóm khác (1%). S? l??ng ng??i s? d?ng ti?ng Ba T? là ti?ng m? ?? t?i Iran ???c ??c tính kho?ng 40 tri?u. Ph??ng ti?n truy?n th?ng ??i chúng, h? th?ng giáo d?c và vi?c di c? t?i các thành ph? l?n khi?n ?a s? dan Iran nói và hi?u ???c ti?ng Ba T?. Iran có t? l? bi?t ??c vi?t là 79.4%.

T?n giáo

T?n giáo t?i Iran (2011)

  H?i giáo (99.4%)

  Khác (0.6%)

?a s? dan Iran là ng??i H?i giáo; 90% thu?c nhánh Shi'a c?a ??o H?i, t?n giáo chính th?c c?a qu?c gia và kho?ng 9% thu?c nhánh Sunni (?a s? h? là ng??i Kurds), ??ng th?i Iran c?ng là qu?c gia có s? dan theo ??o H?i ??ng nh?t Trung ??ng. S? còn l?i là thi?u s? theo các t?n giáo phi H?i giáo, ch? y?u là Bahá'ís, Mandeans, H?a giáo, Do Thái giáo và Thiên chúa giáo. Ba nhóm thi?u s? t?n giáo cu?i cùng ? trên ???c c?ng nh?n và b?o v?, và ???c dành riêng gh? bên trong Majles (Qu?c h?i). Trái l?i, ??c tin Bahá'í, thi?u s? t?n giáo l?n nh?t ? Iran, kh?ng ???c chính th?c c?ng nhan, và t?ng b? ?àn áp trong th?i gian t?n t?i ? Iran. T? cu?c cách m?ng n?m 1979 nh?ng v? ?àn áp và hành quy?t ngày càng t?ng. Nh?ng v? ?àn áp Bahá'ís g?n ?ay khi?n Cao u? nhan quy?n Liên hi?p qu?c ph?i ?? c?p trong b?n báo cáo ngày 20 tháng 3 n?m 2006 r?ng "nh?ng hành ??ng ?àn áp t?n giáo ngày càng t?ng g?n ?ay cho th?y tình hình ??i x? v?i các thi?u s? t?n giáo ? Iran, trên th?c t?, ?ang x?u ?i."

V?n hoá

Bài chi ti?t: V?n hoá Iran

Iran có m?t l?ch s? ngh? thu?t, am nh?c, ki?n trúc, thi ca, tri?t h?c, truy?n th?ng, và h? t? t??ng dài lau.

V?n h?c Ba T? ???c các h?c gi? Ba T? c?ng nh? n??c ngoài ?ánh giá r?t cao. Ng?n ng? Ba T? ?? ???c s? d?ng trong h?n 2.500 n?m và ?? l?i nh?ng d?u ?n r? r?t trong ng?n ng? vi?t. Th? ca Iran ???c c? th? gi?i chú y vì nh?ng dòng th? và bài ca tuy?t ??p v?i các nhà th? nh? Hafez, Rumi, Omar Khayyam, và Firdowsi.

V?i 300 gi?i th??ng qu?c t? trong hai nh?m n?m qua, các b? phim Iran ti?p t?c ???c ?ón nh?n trên kh?p th? gi?i. Có l? ??o di?n n?i ti?ng nh?t là Abbas Kiarostami. Toàn b? các ph??ng ti?n truy?n th?ng ? Iran ??u b? ki?m soát tr?c ti?p hay gián ti?p t? nhà n??c và ph?i ???c B? h??ng d?n H?i giáo cho phép. Trong s? này g?m c? Internet, ?ang ngày càng tr? thành ph??ng ti?n ti?p c?n th?ng tin và th? hi?n b?n than ph? bi?n nh?t c?a gi?i tr?. Iran là n??c có s? l??ng bloggers ??ng th? t? th? gi?i.

S? tìm ki?m c?ng b?ng x? h?i và s? c?ng b?ng là m?t ??c ?i?m quan tr?ng trong v?n hoá Iran. S? t?n tr?ng ng??i già và s? hi?u khách c?ng là m?t ph?n kh?ng th? thi?u trong phép x? giao Iran.

N?m m?i c?a Iran (Norouz) di?n ra ngày 21 tháng 3, ngày ??u tiên c?a mùa xuan. Norouz ???c UNESCO li?t vào danh sách Các di s?n truy?n kh?u và phi v?t th? Nhan lo?i n?m 2004.

Trong cu?n sách, New Food of Life c?a mình, Najmieh Batmanglij ?? vi?t r?ng "th?c ?n ? Iran có nhi?u ?i?m chung v?i v?n hoá ?m th?c vùng Trung ??ng, nh?ng th??ng ???c coi là tinh vi và sáng t?o nh?t trong s? ?ó, nhi?u màu s?c và ph?c t?p nh? m?t t?m th?m Ba T?."

Ngành d?t th?m c?a Iran có ngu?n g?c t? th?i ??i ?? ??ng, và là m?t trong nh?ng bi?u hi?n n?i b?t nh?t c?a ngh? thu?t Iran. Iran là nhà s?n xu?t và xu?t kh?u th?m th? c?ng l?n nh?t th? gi?i, s?n xu?t 3/4 t?ng s?n l??ng th?m c?a th? gi?i và chi?m 30% th? ph?n xu?t kh?u c?a th? gi?i

Xem thêm

• V? quan ??i Hoa K? b?t gi? nh?ng nhà ngo?i giao Iran 2006

Liên k?t ngoài

Liên k?t chính th?c

• Official website of the Supreme Leader of Iran L?u tr? ngày 11 tháng 3 n?m 2016 t?i Wayback Machine
• Official website of the President of Iran
• (ti?ng Ba T?) Official website of the Council of Guardians of Iran L?u tr? ngày 23 tháng 3 n?m 2022 t?i Wayback Machine
• (ti?ng Ba T?) Official website of the Majlis (Legislature) of Iran L?u tr? ngày 28 tháng 7 n?m 2011 t?i Wayback Machine
• Official website of the Judiciary of Iran L?u tr? ngày 12 tháng 5 n?m 2008 t?i Wayback Machine
• Official website of the Ministry of Foreign Affairs L?u tr? ngày 25 tháng 11 n?m 2005 t?i Wayback Machine
• Official website of the Spokesman of the Government of Iran L?u tr? ngày 24 tháng 4 n?m 2006 t?i Wayback Machine
• Official website of the Atomic Energy Organization of Iran L?u tr? ngày 30 tháng 6 n?m 2007 t?i Wayback Machine
• Official website of the Iranian Cultural Heritage Organization L?u tr? ngày 28 tháng 6 n?m 2004 t?i Wayback Machine
• (ti?ng Ba T?) Official website of Islamic Republic of Iran Broadcasting

Liên k?t khác

• The Constitution of Iran (translated) (Iranologyfo.com) L?u tr? ngày 8 tháng 5 n?m 2006 t?i archive.today
• Slideshow: Iran, from Damavand to Ispahan (Round Planet.com) L?u tr? ngày 21 tháng 7 n?m 2006 t?i Wayback Machine
• Encyclopaedia Iranica L?u tr? ngày 12 tháng 7 n?m 2008 t?i Wayback Machine
• CIA World Factbook - Iran L?u tr? ngày 13 tháng 12 n?m 2006 t?i Wayback Machine
• Congressional Research Service (CRS) Reports: Iran L?u tr? ngày 20 tháng 11 n?m 2007 t?i Wayback Machine
• U.S. State Department - Iran including Background Notes, Country Study and major reports
• Open Directory Project - Iran L?u tr? ngày 25 tháng 4 n?m 2006 t?i Wayback Machine directory category
• Center for Nonproliferation Studies at Monterey Institute of International Studies - Iranian weapons capabilities L?u tr? ngày 16 tháng 3 n?m 2005 t?i Wayback Machine
• BBC News interactive maps detailing Iran's people, land and infrastructure
• (ti?ng Ba T?) Farhangsara.com L?u tr? ngày 1 tháng 8 n?m 2015 t?i Wayback Machine - an independently-produced Iranian encyclopedia
• (ti?ng Ba T?) Jazirehdanesh.com L?u tr? ngày 22 tháng 3 n?m 2006 t?i Wayback Machine
• Famous Iranians - includes biography and pictures
• Wikimedia Atlas c?a Iran

Iran News Sites

• News from Iran Blog Channel 4 News.
• Country Briefings: Iran Economist.com country briefings and news articles.
• Directory of Iranian online newspapers Gooya.com
• Iran News HavenWorks.com news portal on Iran.
• Governing Iran PBS NewsHour special on Iranian politics.
• Yahoo! News Full Coverage Iran Yahoo headline links
• Sarkhat news aggregator - Latest news from Iran
• Guardian section about Iran