三亚爱心人士看望红沙社区贫困女孩 传递爱心暖人心

百度 在多方努力下，部分留学人员已获签证顺利赴澳。

??i v?i các ??nh ngh?a khác, xem Dan Ch? (??nh h??ng).

Dan ch? là m?t ph??ng pháp ra quy?t ??nh t?p th? trong ?ó m?i thành viên ??u có quy?n ngang nhau khi tham gia ra quy?t ??nh. Dan ch? c?ng ???c hi?u là m?t hình thái nhà n??c th?a nh?n nguyên t?c thi?u s? ph?c tùng ?a s?. Dan ch? ???c ??nh ngh?a thêm nh? sau :"chính quy?n c?a nhan dan, ??c bi?t là: s? th?ng tr? c?a s? ??ng" ho?c "m?t chính ph? trong ?ó quy?n l?c t?i cao ???c trao cho ng??i dan và th?c hi?n b?i h? tr?c ti?p ho?c gián ti?p th?ng qua m?t h? th?ng ??i di?n th??ng liên quan ??n vi?c t? ch?c ??nh k? các cu?c b?u c? t? do".

Khái ni?m v? dan ch? ?? phát tri?n ?áng k? theo th?i gian. Hình th?c dan ch? ban ??u là dan ch? tr?c ti?p. Hình th?c dan ch? ph? bi?n nh?t hi?n nay là dan ch? ??i ngh?, trong ?ó nhan dan b?u các quan ch?c chính ph? thay m?t h? ?? qu?n ly, ch?ng h?n nh? ch? ?? dan ch? ngh? vi?n ho?c t?ng th?ng. Vi?c ra quy?t ??nh ph? bi?n hàng ngày c?a các n?n dan ch? là quy t?c ?a s?, t?c ch?n l?a ch?n nào nh?n ???c ?a s? phi?u b?u, m?c dù các cách ra quy?t ??nh khác nh? siêu ?a s? và ??ng thu?n c?ng là m?t ph?n kh?ng th? thi?u ??i v?i các n?n dan ch?. Chúng ph?c v? m?c ?ích quan tr?ng là tính toàn di?n và tính h?p pháp r?ng r?i h?n ??i v?i các v?n ?? nh?y c?m, ??i tr?ng v?i ch? tr??ng ?a s? quy?t ??nh—ch? tr??ng cho r?ng m?t h?ng ng??i ?a s? trong x? h?i ???c ra quy?t ??nh ?nh h??ng ??n toàn x? h?i—và do ?ó ch? y?u ???c ?u tiên ? c?p ?? hi?n pháp.

Dan ch? trái ng??c v?i các hình th?c chính ph? mà quy?n l?c ???c n?m gi? b?i m?t cá nhan, nh? trong các h? th?ng chuyên quy?n nh? ch? ?? quan ch? tuy?t ??i, ho?c khi quy?n l?c ???c n?m gi? b?i m?t s? ít cá nhan, nh? trong ch? ?? ??u s?—nh?ng thuy?t ??i l?p k? th?a t? tri?t h?c Hy L?p c? ??i. Karl Popper ?? ??nh ngh?a dan ch? trái ng??c v?i ch? ?? ??c tài ho?c b?o chúa; nó t?p trung vào các c? h?i ?? ng??i dan ki?m soát các nhà l?nh ??o c?a h? và cách ch?c h? mà kh?ng c?n ??n m?t cu?c cách m?ng. Y ki?n c?a dan chúng th? gi?i ?ng h? m?nh m? các h? th?ng chính ph? dan ch?.

Lenin cho r?ng nhà n??c dan ch? mang tính giai c?p, nó là ph??ng ti?n và c?ng c? c?a giai c?p th?ng tr? "b?o ??m cho m?t giai c?p thi hành b?o l?c m?t cách có h? th?ng ch?ng l?i m?t giai c?p khác". Vì v?y, kh?ng có dan ch? cho t?t c? m?i ng??i. Hi?u theo ngh?a này, dan ch? c?ng là m?t ph?m trù l?ch s?, g?n li?n v?i s? t?n t?i c?a nhà n??c và s? bi?n m?t khi nhà n??c tiêu vong. Trong l?ch s? t?ng có ba lo?i nhà n??c dan ch? là dan ch? ch? n?, dan ch? t? s?n và dan ch? x? h?i ch? ngh?a.

Theo nhà khoa h?c chính tr? Larry Diamond, ch? ?? dan ch? bao g?m b?n y?u t? chính (1) h? th?ng chính tr? cho vi?c l?a ch?n và thay th? các chính ph? th?ng qua b?u c? t? do và c?ng b?ng, (2) tham gia tích c?c c?a c?ng dan, trong chính tr? và ??i s?ng dan s?, (3) b?o v? quy?n con ng??i c?a m?i c?ng dan, (4) pháp quy?n, m?i c?ng dan ??u bình ??ng tr??c pháp lu?t.

L?ch s?

Bài chi ti?t: Dan ch? t? do, Dan ch? nhan dan, và Chuyên chính dan ch? nhan dan

B?c tranh th? k? XIX c?a Philipp Foltz miêu t? Pericles ?ang di?n thuy?t tr??c ngh? vi?n Hy L?p

Dan ch? có ngu?n g?c t? Hy L?p c? ??i. Thu?t ng? này xu?t hi?n ??u tiên t?i Athena, Hy L?p trong th? k? th? V TCN v?i c?m t? δημοκρατ?α ([dimokratia]^?), "quy?n l?c c?a nhan dan" ???c ghép t? ch? δ?μο? (dēmos), "nhan dan" và κρ?το? (kratos), "quy?n l?c" vào kho?ng gi?a th? k? th? V ??n th? IV tr??c C?ng nguyên ?? ch? h? th?ng chính tr? t?n t?i ? m?t s? thành bang Hy L?p, n?i b?t nh?t là Anthena sau cu?c n?i d?y c?a dan chúng vào n?m 508 TCN. T??ng truy?n, hình th?c nhà n??c này ???c Qu?c v??ng Theseus - v? vua khai qu?c c?a thành bang Athena - áp d?ng l?n ??u tiên trong th?i k? th??ng c?. Chính ph? ?ó ???c xem là h? th?ng dan ch? ??u tiên. T?i ?ó, ng??i dan b?u cho m?i vi?c. Nhi?u ng??i xem h? th?ng t?i Athena ch? di?n t? m?t ph?n c?a n?n dan ch? vì ch? có m?t thi?u s? ???c b?u c?, trong khi n? gi?i và dan n? l? kh?ng ???c phép b?u. Các n?n v?n hóa khác c?ng có ?óng góp ?áng k? vào quá trình phát tri?n c?a dan ch? nh? ??ng á, ?n ?? c? ??i, La M? c? ??i, Chau ?u, và Nam B?c M?. T?i các n??c ??ng á ch?u ?nh h??ng c?a Kh?ng giáo, tuy nhà vua n?m quy?n t?i cao nh?ng m?i v?n ?? quan tr?ng c?a qu?c gia ??u ph?i ???c nhà vua ?em ra bàn lu?n v?i bá quan v?n v?. Sau quá trình th?o lu?n, nhà vua s? là ng??i ra quy?t ??nh d?a trên y ki?n c?a các quan. ?ó là c? ch? làm vi?c t??ng t? v?i các ngh? vi?n trong n?n dan ch? hi?n ??i ch? khác nhau ? ch? nhà vua có quy?n quy?t ??nh t?i h?u còn ngh? vi?n ban hành lu?t pháp d?a trên quan ?i?m s? ??ng. Ngoài ra còn có Ng? s? ?ài có ch?c n?ng h?c t?u t?t c? m?i vi?c nh?m can gián nh?ng vi?c kh?ng ?úng ho?c ch?a t?t c?a vua và quan l?i. ?ay c?ng là m?t ??nh ch? làm t?ng tính dan ch? c?a b? máy nhà n??c quan ch? ??ng á.

? m?i n?n v?n minh, n?n dan ch? t?n t?i trong các c?ng ??ng dan c? nh? b? l?c, th? t?c, c?ng x?, làng x?... t? th?i th??ng c?, ? nhi?u n?i ti?p t?c t?n t?i cho ??n ngày nay trong ?ó ng??i ??ng ??u c?ng ??ng s? do c?ng ??ng b?u ch?n. ?ó là hình th?c t? ch?c s? khai nh?t c?a con ng??i tr??c khi nhà n??c xu?t hi?n. Ngh?a c?a t? "dan ch?" ?? thay ??i nhi?u l?n t? th?i Hy L?p c? ??n nay vì t? th? k? th? XVIII ?? có nhi?u chính ph? t? x?ng là "dan ch?". Trong cách s? d?ng ngày nay, t? "dan ch?" ch? ??n m?t chính ph? ???c dan ch?n, kh?ng c?n bi?t b?ng cách tr?c ti?p hay gián ti?p. Quy?n ?i b?u khi x?a b?t ??u t? nh?ng nhóm nh? (nh? nh?ng ng??i giàu có thu?c m?t nhóm dan t?c nào ?ó) qua th?i gian ?? ???c m? r?ng trong nhi?u b? lu?t, nh?ng v?n còn là m?t v?n ?? gay tranh c?i liên quan ??n các l?nh th?, khu v?c b? tranh ch?p có nhi?u ng??i nh?p c?, và các qu?c gia kh?ng c?ng nh?n các nhóm s?c t?c nào ?ó.

Trong chính tr? h?c, dan ch? dùng ?? m? t? cho m?t s? ít hình th?c nhà n??c và c?ng là m?t lo?i tri?t h?c chính tr?. M?c dù ch?a có m?t ??nh ngh?a th?ng nh?t v? 'dan ch?', có hai nguyên t?c mà b?t k? m?t ??nh ngh?a dan ch? nào c?ng ??a vào. Nguyên t?c th? nh?t là t?t c? m?i thành viên c?a x? h?i (c?ng dan) ??u có quy?n ti?p c?n ??n quy?n l?c m?t cách bình ??ng và th? hai, t?t c? m?i thành viên (c?ng dan) ??u ???c h??ng các quy?n t? do ???c c?ng nh?n r?ng r?i. M?t s? ng??i ??nh ngh?a dan ch? là m?t "ch? ?? c?a ?a s? v?i m?t s? quy?n cho thi?u s?". Ch? quy?n nhan dan là m?t tri?t ly ph? bi?n nh?ng kh?ng ph?i lúc nào c?ng là ??ng l?c ?? hình thành m?t n?n dan ch?. T?i m?t s? qu?c gia, dan ch? d?a trên nguyên t?c tri?t h?c v? quy?n bình ??ng. Nhi?u ng??i s? d?ng thu?t ng? "dan ch?" nh? m?t cách nói t?t c?a dan ch? t? do, còn bao g?m thêm m?t s? y?u t? nh? ?a nguyên chính tr?, s? bình ??ng tr??c pháp lu?t, quy?n ki?n ngh? các viên ch?c ???c b?u n?u c?m th?y b?t bình, quy?n t? do ng?n lu?n, th? t?c t? t?ng, quy?n t? do c?ng dan, quy?n con ng??i, và nh?ng y?u t? c?a x? h?i dan s? ??c l?p v?i nhà n??c.

Dan ch? ???c g?i là "hình th?c nhà n??c cu?i cùng" và ?? lan r?ng trên kh?p toàn c?u. Dan ch? còn có m?t ??nh ngh?a khác trong ly thuy?t hi?n pháp, ??c bi?t là khi nghiên c?u v? c?ng vi?c c?a nh?ng "Khai qu?c c?ng th?n Hoa K?". Trong cách dùng này, thì ch? "dan ch?" ?? riêng ch? ??n "dan ch? tr?c ti?p", trong khi "dan ch? ??i bi?u" trong ?ó dan chúng b?u ng??i thay m?t cai tr? theo m?t hi?n pháp thì l?i dùng ch? "c?ng hòa" (republic). Theo cách dùng hi?n th?i thì ch? "c?ng hòa" dùng ?? ch? b?t c? m?t qu?c gia nào có m?t ng??i qu?c tr??ng ???c b?u lên làm vi?c m?t th?i gian có h?n, khác v?i h?u h?t các chính ph? quan ch? cha truy?n con n?i hi?n th?i ??u là các chính ph? dan bi?u và hi?n pháp quan ch? nh?ng cai tr? theo ch? ?? ngh? vi?n (parliamentarism) do ?ó là n?n dan ch?. T?i m?t s? qu?c gia, ch? ?? dan ch? mang danh ngh?a là n?n quan ch?, nh?ng trong th?c t? ???c l?nh ??o b?i m?t Ngh? vi?n ???c b?u m?t cách dan ch?. Các danh t? c? này v?n còn chút th?ng d?ng trong cách cu?c tranh bi?n gi?a Phe b?o th? và ??ng Libertarian t?i Hoa K?. T?i Hoa K?, tam quy?n phan l?p th??ng ???c xem là ??c tính h? tr? cho dan ch?, nh?ng ? các qu?c gia khác, nh? V??ng qu?c Anh, tri?t ly chi ph?i l?i là ch? quy?n t?i cao c?a ngh? vi?n (m?c dù trên th?c t? v?n duy trì s? ??c l?p tòa án). Trong các tr??ng h?p, "dan ch?" ???c dùng v?i ngh?a dan ch? tr?c ti?p. M?c dù thu?t ng? "dan ch?" th??ng ???c dùng trong b?i c?nh chính tr? c?a qu?c gia, nh?ng nguyên ly này c?ng áp d?ng cho các t? ch?c cá nhan và các nhóm khác.

Nh?ng nhà l?p hi?n nguyên th?y c?a Hi?n pháp Hoa K? ???c ghi nh?n là ?? bi?t ?i?u mà h? cho là s? nguy hi?m c?a cách cai tr? theo ?a s?, trong ?ó t? do cá nhan có th? b? ?àn áp. Ví d?, James Madison, trong Federalist Papers s? 10 ?? c? v? cho n?n c?ng hòa h?n là n?n dan ch? chính là ?? b?o v? cá nhan ch?ng l?i ?a s?. Tuy v?y, trong th?i ?i?m ?ó, các nhà l?p hi?n ?? d?ng nên nh?ng c? quan dan ch? và c?i cách x? h?i quan tr?ng trong khu?n kh? c?a hi?n pháp và D? lu?t Dan quy?n (Bill of Rights). H? gi? l?i nh?ng y?u t? hay nh?t c?a th? ch? dan ch?, sau khi ?? s?a sai b?ng cách can b?ng quy?n l?c và v?i m?t c? c?u liên bang n?m lên trên. Theo nh? cách nói m?nh m? và s?c s?o c?a Thomas Jefferson thì l?i h?a c?a dan ch? là "???c s?ng, ???c t? do và m?u c?u h?nh phúc".

Có nh?ng quan ?i?m khác v? n?n dan ch? nh? John Stuart Mill cho r?ng l?p pháp theo ph??ng pháp dan ch? t?t h?n kh?ng dan ch? ? ch? nh?ng ng??i ra quy?t ??nh ph?i tính ??n l?i ích, quy?n và quan ?i?m c?a h?u h?t dan chúng. N?n dan ch? trao quy?n l?c chính tr? cho m?i ??i bi?u và có nhi?u ng??i tham gia vào quá trình l?p pháp h?n d??i ch? ?? chuyên ch?. N?n dan ch? c?ng ?áng tin c?y h?n trong vi?c ??a ra nh?ng quy?t ??nh ?úng ??n vì nó cho phép nhi?u ng??i tham gia vào quá trình quy?t ??nh do ?ó nh?n ???c nhi?u ngu?n th?ng tin và ?ánh giá phê phán lu?t hay chính sách. Ra quy?t ??nh theo cách dan ch? c?ng h??ng ??n l?i ích c?a c?ng dan nh?m nang cao nh?ng l?i ích ?ó h?n là nh?ng cách ra quy?t ??nh khác. H?n n?a nh?ng cu?c th?o lu?n r?ng r?i trong n?n dan ch? t?o ?i?u ki?n cho nh?ng ?ánh giá phê phán c?a nh?ng quan ?i?m ??o ??c khác nhau d?n ???ng cho nh?ng ng??i ra quy?t ??nh. Cu?i cùng n?n dan ch? làm cho nhan dan ??ng lên vì b?n than h? h?n nh?ng hình th?c cai tr? khác vì vi?c ra quy?t ??nh t?p th? ph? thu?c vào dan chúng h?n ch? ?? ??c tài do ?ó trong x? h?i dan ch? cá nhan t? ch? h?n. Ngoài ra n?n dan ch? làm cho con ng??i suy ngh? duy ly và c?n th?n h?n b?i vì h? tham gia vào quy?t ??nh x? h?i s? ?i theo h??ng nào. N?n dan ch? c?ng nang cao ph?m ch?t ??o ??c c?a c?ng dan vì khi tham gia ra quy?t ??nh h? ph?i l?ng nghe ng??i khác, ph?i thay ??i h? cho phù h?p v?i ng??i khác và ph?i suy ngh? ??n l?i ích c?a ng??i khác. ?i?u này làm cho con ng??i ph?i suy ngh? ??n l?i ích chung và l? ph?i th?ng th??ng do ?ó n?n dan ch? nang cao s? t? ch?, ly tính và ??o ??c c?a m?i c?ng dan.

Tuy nhiên, kh?ng nhà t? t??ng nào c?ng tin r?ng dan ch? có y ngh?a tích c?c. Plato cho r?ng dan ch? th?p kém h?n ch? ?? ??c tài vì dan ch? h??ng ??n vi?c xóa b? vi?c cai tr? qu?c gia m?t cách chuyên nghi?p. Trong n?n dan ch?, nh?ng ng??i là chuyên gia trong vi?c tranh c? ch? kh?ng ph?i nh?ng nhà cai tr? tài gi?i s? th?ng c?. ?i?u này ??ng ngh?a v?i vi?c nh?ng k? m? dan s? n?m quy?n l?c ch? kh?ng ph?i là nh?ng ng??i tài ??c vì h?u h?t ng??i dan kh?ng có kh? n?ng hình dung ???c nh?ng v?n ?? khó kh?n mà chính tr? gia ph?i ??i m?t nh?ng ?? chi?n th?ng trong cu?c b?u c? chính tr? gia ph?i cho ng??i dan th?y cái gì ?úng và kh?ng ?úng do ?ó nh?ng ng??i gi?i th? hi?n tr??c ?ám ??ng s? có nhi?u kh? n?ng th?ng c? h?n. Thomas Hobbes c?ng cho r?ng dan ch? th?p kém h?n ch? ?? ??c tài vì c?ng dan và chính tr? gia có khuynh h??ng kh?ng có y th?c trách nhi?m ??i v?i ch?t l??ng l?p pháp vì kh?ng ng??i nào t?o ra m?t ?nh h??ng l?n có y ngh?a ??i v?i vi?c ra quy?t ??nh do ?ó ?nh h??ng x?u ??n ch?t l??ng l?p pháp. Nh?ng ng??i theo ly thuy?t s? l?a ch?n c?ng c?ng cho r?ng dan chúng kh?ng có ki?n th?c và th? ? v?i chính tr? do ?ó t?o ?i?u ki?n cho nh?ng nhóm l?i ích chi ph?i các chính tr? gia và s? d?ng quy?n l?c nhà n??c ?? ph?c v? cho l?i ích riêng c?a h? trong khi b?t ng??i khác ph?i gánh ch?u chi phí. Khi ?i?u này x?y ra thì càng m? r?ng dan ch? càng t?o ra m?t n?n kinh t? thi?u hi?u qu?.

Dan ch? còn ???c xem là ch?a ??ng nh?ng giá tr? nh? t? do và bình ??ng. Các nguyên t?c c? b?n c?a n?n dan ch? ???c t?o ra d?a trên y t??ng m?i ng??i ??u có quy?n t? do. Dan ch? m? r?ng y t??ng m?i ng??i làm ch? cu?c s?ng c?a anh ta nên có quy?n tham gia vào quá trình ra quy?t ??nh t?p th?. M?i ng??i ??u ch?u tác ??ng c?a x? h?i mình ?ang s?ng do ?ó ch? khi anh ta có có ti?ng nói và lá phi?u ngang nhau trong cu?c b?u c? thì m?i có th? ki?m soát nh?ng ?i?u ki?n x? h?i ?ang tác ??ng ??n anh ta. Ch? trong n?n dan ch? con ng??i m?i có c? h?i t? ch?. Cá nhan có quy?n t? ch? s? có quy?n tham gia vào n?n dan ch?. Quy?n t? ch? c?ng cho phép con ng??i m?c sai l?m. M?i ng??i có quy?n ra quy?t ??nh có h?i cho b?n than anh ta nên m?t c?ng ??ng có quy?n ra quy?t ??nh sai l?m cho h? th?ng qua n?n dan ch?. Nh?ng ng??i ?ng h? dan ch? còn cho r?ng dan ch? là m?t cách ??i x? v?i các cá nhan m?t cách bình ??ng. Khi con ng??i c? g?ng gi?i quy?t v?n ?? m?t cách ?úng ??n theo nh?ng cách khác nhau, m?i ng??i có khuynh h??ng áp ??t gi?i pháp c?a h? lên ng??i khác. Chính vì th? tranh lu?n n?y sinh. Dan ch? là hi?n than c?a vi?c th?a hi?p m?t cách hòa bình và t?t ??p ?? gi?i quy?t mau thu?n quan ?i?m và l?i ích. Trong quá trình th?a hi?p ?ó m?i ng??i ??u có v? th? ngang nhau khi ra quy?t ??nh. Vi?c ra quy?t ??nh theo cách dan ch? t?n tr?ng quan ?i?m c?a m?i cá nhan trong v?n ?? chung b?ng cách cho m?i ng??i quy?n phát bi?u ngang nhau trong tr??ng h?p b?t ??ng.

B?n ?? th? hi?n các qu?c gia tuyên b? có n?n dan ch?, vào tháng 3 n?m 2008.

  Chính ph? tuyên b? có n?n dan ch?

  Chính ph? kh?ng t? nh?n mình là dan ch?.

Nh?ng n?n dan ch? hi?n ??i bao g?m nh?ng ??nh ch? sau ?ay:

• Hi?n pháp ?? gi?i h?n các quy?n và ki?m soát ho?t ??ng c?a chính ph?, có th? là hi?n pháp thành v?n, b?t thành v?n ho?c h?n h?p c? hai lo?i.
• B?u các ?ng c? viên m?t cách t? do và c?ng b?ng.
• Quy?n b?u c? và ?ng c? c?a ng??i dan.
• Quy?n t? do ng?n lu?n, t? do l?p h?i...
• Quy?n t? do báo chí và quy?n truy c?p th?ng tin t? nhi?u ngu?n.
• Quy?n t? do giao thi?p.
• Quy?n c?ng b?ng tr??c pháp lu?t và xét x? tuan theo quy t?c c?a pháp lu?t.
• Ng??i dan ???c th?ng tin v? quy?n l?i và trách nhi?m dan s?.

Dan ch? x? h?i ch? ngh?a hay còn g?i là dan ch? nhan dan là c?m t? m? t? n?n dan ch? c?a các n??c x? h?i ch? ngh?a do ??ng C?ng s?n l?nh ??o. Các n??c x? h?i ch? ngh?a ??u tuyên b? mình là n?n dan ch?, th?m chí còn g?n t? "dan ch?" vào tên n??c nh? Vi?t Nam Dan ch? C?ng hòa, C?ng hòa Dan ch? ??c, Campuchia Dan ch?, C?ng hòa Dan ch? Nhan dan Tri?u Tiên... T? khi h? t? t??ng Marx - Lenin ra ??i và phong trào v? s?n n?i lên, t?o nên y th?c h? ??i l?p v?i ch? ngh?a t? b?n thì khái ni?m dan ch? c?ng ???c chia thành hai th? lo?i chính, nh?ng ng??i ?ng h? ch? ngh?a x? h?i th??ng g?i h? th?ng dan ch? ph??ng Tay là "dan ch? t? s?n" (dan ch? th?c ch?t dành riêng cho giai c?p t? s?n), ??ng th?i g?i h? th?ng dan ch? c?a các n??c x? h?i ch? ngh?a là "dan ch? nhan dan" (dan ch? cho t?t c? nhan dan). Y t??ng ban ??u v? n?n dan ch? nhan dan là dan ch? tr?c ti?p trong các c?ng ??ng dan c? ???c g?i là c?ng x?. H? th?ng dan ch? nhan dan cu?i cùng bi?n thành các h?i ??ng nhan dan (còn g?i là Soviet) bao g?m các ??i bi?u do nhan dan b?u ra t??ng t? v?i n?n dan ch? ??i ngh? ph??ng Tay. Y t??ng dan ch? nhan dan k?t h?p v?i y t??ng chuyên chính v? s?n hình thành khái ni?m chuyên chính dan ch? nhan dan. T?i các n??c c?ng s?n áp d?ng m? hình nhà n??c Leninist quy?n l?nh ??o th?t s? n?m trong tay m?t ??ng c?m quy?n duy nh?t ch? kh?ng thu?c v? các h?i ??ng nhan dan.

Có quan ?i?m cho r?ng trên nguyên t?c, n?n dan ch? x? h?i ch? ngh?a có m?t s? ??c ?i?m sau:

• Nhà n??c do nhan dan l?p ra th?ng qua c? ch? ph? th?ng ??u phi?u và kín
• M?i c? quan quy?n l?c Nhà n??c ??u do nhan dan ?y quy?n
• M?i ho?t ??ng c?a Nhà n??c vì l?i ích c?a nhan dan
• M?i ho?t ??ng c?a Nhà n??c ph?i ???c ??t d??i s? ki?m tra, giám sát c?a nhan dan
• Nhan dan có quy?n bày t? s? tín nhi?m v?i các c? quan Nhà n??c.

Nh?ng ng??i ?ng h? n?n dan ch? ph??ng Tay g?i h? th?ng dan ch? c?a h? là th? gi?i t? do, g?i các n??c x? h?i ch? ngh?a là ch? ?? toàn tr?. M?i bên có quan ni?m khác nhau v? ch? ?? này. Nh?ng ng??i ?ng h? dan ch? ph??ng Tay th??ng nh?n m?nh vào khía c?nh ??u phi?u ph? th?ng, các quy?n t? do chính tr?, t? do dan s?. Phía x? h?i ch? ngh?a l?i nh?n m?nh vào khía c?nh làm ch? giá tr? th?ng d?, t? li?u s?n xu?t, phan ph?i c?a c?i x? h?i c?ng b?ng và phúc l?i x? h?i.

Theo phía nh?ng ng??i ?ng h? ch? ngh?a t? b?n nh? nh?ng ng??i t? do hay b?o th?, dan ch? ?i kèm v?i ?a nguyên chính tr? và ?a ??ng - m?c dù c? ch? kh?ng b?c l? ??y ?? giá tr? dan ch?. Nh?ng ng??i dan t?c ch? ngh?a (k? c? m?t s? ?ng h? ch? ngh?a t? b?n) và ch? ngh?a phát xít th??ng kh??c t? c? ch? này. Trong khi ?ó nh?ng ng??i xét l?i ch? ngh?a Marx (dan ch? x? h?i) ch?p thu?n m?t n?n "dan ch? thu?n túy" trong khi v?n t? cho mình ??u tranh quy?n l?i c?ng nhan. Ng??c l?i nh?ng ng??i c?ng s?n chính th?ng ?ng h? cho ch? ?? m?t ??ng c?ng s?n, s? nh?t nguyên chính tr? và th?c hành n?n "dan ch? x? h?i ch? ngh?a" tr??c khi x? h?i chuy?n sang x? h?i c?ng s?n ???c Marx miêu t? "s? phát tri?n t? do c?a m?i ng??i là ?i?u ki?n cho s? phát tri?n t? do c?a t?t c? m?i ng??i". Nh?ng ng??i ?ng h? t?n giáo hay th?n quy?n th??ng kh??c t? dan ch? nh?ng cùng v?i s? phát tri?n c?a x? h?i, nh?n th?c c?a h? c?ng thay ??i và ch?p thu?n m?t n?n dan ch? g?n v?i t?n giáo.

Hi?n nay các qu?c gia có n?n dan ch? v?n lu?n ??c mong và v?n ??ng, kêu g?i các qu?c gia ch?a có n?n dan ch? h?y nên m?nh d?n c?i cách chính tr? theo h??ng dan ch? hóa ?? t?o ?i?u ki?n thi?t l?p m?t n?n dan ch? th?t s?. S? lan truy?n c?a t? t??ng dan ch? t? các n??c ph??ng Tay sang các n??c khác thành m?t làn sóng dan ch?. Làn sóng dan ch? ?? tr? thành m?t trào l?u chính tr? có ?nh h??ng trên th? gi?i. Tuy nhiên, s? t?n t?i c?a n?n dan ch? ph? thu?c vào nh?ng y?u t? n?i t?i c?a m?t qu?c gia ch? kh?ng th? áp ??t t? bên ngoài. Nó là k?t qu? c?a m?t quá trình ti?n hóa x? h?i lau dài d?a trên s? phát tri?n c?a nhan tính và ly tính th?ng qua quá trình khai sáng kéo dài nhi?u th? h?. N?n dan ch? ph??ng Tay hi?n nay là k?t qu? c?a quá trình ti?n hóa x? h?i kéo dài trong su?t 500 n?m qua trong ?ó dan ch? s? t?ng lên cùng v?i thu nh?p bình quan ??u ng??i và trình ?? dan trí.

Nhi?u phong trào dan ch? trên th? gi?i ???c ph??ng Tay ?ng h? kh?ng thi?t l?p n?i m?t n?n dan ch? ?n ??nh mà ch? d?n t?i h?n lo?n và n?i chi?n do các phe phái chính tr? kh?ng th? h?p tác v?i nhau ?? duy trì n?n dan ch? mà ??u tranh v?i nhau ?? giành quy?n l?c v?i s? h? tr? c?a ngo?i bang còn dan chúng b? l?i cu?n vào cu?c xung ??t ?ó. ?i?n hình nh? m?t s? n??c Trung á và Trung ??ng t?ng tr?i qua các cu?c cách m?ng dan ch? ???c ph??ng Tay h? tr? ??u kh?ng thi?t l?p n?i n?n dan ch? mà ?ang chìm trong h?n lo?n và n?i chi?n. Cho ??n n?m 2016, ch? s? dan ch? c?a các qu?c gia này r?t th?p nh? Afghanistan là 2,55, Iraq là 4,08, Lebanon là 4,86, Libya là 2,25, Syria là 1,43, Ai C?p là 3,31... Kh?ng ph?i c?ng ??ng nào c?ng có tính cách, v?n hóa và nh?n th?c phù h?p v?i n?n dan ch?. Kh?ng th? có n?n dan ch? n?u các bên tham gia vào n?n dan ch? kh?ng hi?u r? th? nào là dan ch? và làm cách nào ?? duy trì dan ch? ngh?a là kh?ng th? có n?n dan ch? n?u x? h?i kh?ng có n?n t?ng t? t??ng v?ng ch?c v? dan ch?. Kh?ng ph?i qu?c gia nào c?ng có nh?ng ?i?u ki?n kinh t? - chính tr? - x? h?i phù h?p v?i n?n dan ch?. Vi?c c? g?ng m? ph?ng m?t hình th?c nhà n??c mà kh?ng hi?u r? tri?t ly, ?u nh??c ?i?m và nh?ng ?i?u ki?n t?n t?i c?a nó ch? d?n x? h?i ??n h?n lo?n. S? b?t m?n c?a dan chúng ch? góp ph?n làm cho m?t nhà n??c s?p ??, d?n x? h?i ??n h?n lo?n ch? kh?ng bao gi? ?em ??n m?t n?n dan ch?. Ch? có s? tr??ng thành c?a h? m?i t?o ra n?n dan ch?.

V?n ?? c? b?n

Có ba v?n ?? quan tr?ng ??i v?i n?n dan ch?. V?n ?? th? nh?t là ai nên là ng??i l?nh ??o. Plato cho r?ng m?t s? ng??i th?ng minh và có ??o ??c h?n nh?ng ng??i khác do ?ó nh?ng ng??i ?ó nên cai tr?. V?n ?? th? hai là x? h?i có s? phan c?ng lao ??ng nên n?u m?i ng??i t?p trung vào các ho?t ??ng chính tr? thì kh?ng còn th?i gian và n?ng l??ng ?? làm vi?c khác. Ng??c l?i n?u h? t?p trung th?i gian và s?c l?c vào nh?ng vi?c khác thì h? kh?ng th? tham gia vào chính tr?. V?n ?? th? ba là các cá nhan có quá ít tác ??ng lên các quy?t ??nh chính tr? nên h? thi?u tinh th?n trách nhi?m ??i v?i lá phi?u c?a h?.

B?u c?

M?t ng??i ph? n? ?ang b? lá phi?u c?a c? ?y trong vòng hai c?a cu?c b?u c? t?ng th?ng Pháp n?m 2007.

Dan ch? có ngh?a là m?t h? th?ng chính ph? ???c thành l?p và mang tính chính danh th?ng qua b?u c?. Tuy nhiên, kh?ng ph?i ai c?ng ???c ?ng c? trong các cu?c b?u c?; ch? có nh?ng ng??i tham gia m?i ???c l?a ch?n ?? ?ng c?. Thêm vào ?ó, kh?ng ph?i ai c?ng ???c ?i b?u. H?u h?t các n??c dan ch? ch? cho phép nh?ng ng??i dan ?? tu?i (th??ng là 18) b?u. M?t s? qu?c gia kh?ng cho m?t s? ng??i khác b?u (ch?ng h?n nh? ng??i ph?m t?i).

Vài h? th?ng b?u c?, nh? các hình th?c ??i di?n t? l?, mu?n nh?m ch?c ???c là t?t c? các nhóm chính tr? k? c? nhóm thi?u s? c?a các ??ng nh? ??u ???c có m?t "??ng ??u" trong các c? quan l?p pháp, theo t? l? s? phi?u trong tay; thay vì theo hình th?c ??i di?n ?a s? t?c là theo t? s? c?a toàn b? c? tri mà h? chi?m ???c trong m?t vùng nào ?ó. Cái mau thu?n c?a t? l? v?i ??i di?n kh?ng ph?i ch? là m?t v?n ?? ly thuy?t, vì th?c ra c? hai hình th?c r?t th?ng d?ng trên th? gi?i, m?i hình th?c d?ng nên m?t lo?i chính ph? khác bi?t. M?t ?i?m chính hay ???c tranh bi?n là v?n ?? có m?t ng??i tr?c ti?p thay m?t cho c? tri ??a ph??ng, hay là ?? cho lá phi?u c?a m?i ng??i ??u gi?ng nhau, b?t k? ng??i ?ó ?ang s?ng t?i n?i nào trong qu?c gia. Vài qu?c gia nh? ??c và Tan Tay Lan mu?n có c? ??i di?n t?ng vùng l?n ??i di?n t? l?, c? hai hi?n di?n song song mà kh?ng l?n át nhau. H? th?ng này th??ng ???c g?i là Mixed Member Proportional t?m d?ch là Phan than T? l?.

Vi?c b?u c?, t? nó, kh?ng ph?i là m?t ?i?u ki?n ?? cho n?n dan ch? t?n t?i. Nhi?u ch? ?? ??c ?oán hay ??c tài th??ng t? ch?c b?u c? ?? gi? m?o m?t ch? ?? dan ch?. Tuy nhiên, trong các cu?c b?u c?, h? ?? ??t ra nhi?u h?n ch? nh? h?n ch? ng??i ?? tiêu chu?n ra ?ng c?, h?n ch? quy?n h?n c?a nh?ng ??i bi?u, hay nh?ng chính sách h? có th? l?a ch?n, b?u c? kh?ng t? do và c?ng b?ng (?e d?a nh?ng ng??i b?u cho m?t ?ng c? viên nào ?ó), gi? m?o k?t qu?... M?t s? ví d? trong l?ch s? c?a nh?ng n?n "dan ch?" này là Iraq d??i quy?n Saddam Hussein, Philippines th?i Ferdinand Marcos. Nh?ng nhà ??c tài c?ng có th? l?i d?ng n?n dan ch? ?? n?m chính quy?n sau ?ó th? tiêu lu?n n?n dan ch?.

M?t khó kh?n ?ang th?y trong các n?n dan ch? là phí t?n ngày càng cao c?a các mùa tranh c?, khi?n cho ?ng c? viên ph?i d?a vào s? tài tr? c?a ng??i giàu. Sau khi ??c c? h? ph?i làm lu?t theo h??ng có l?i cho nh?ng ng??i ?? tài tr? cho h?. M?t v?n ?? khác c?a n?n dan ch? là ?ám ??ng kh?ng ph?i lúc nào c?ng sáng su?t, ?? tr??ng thành v? m?t chính tr? ?? b?u ra nh?ng l?nh ??o t?t. Nh?ng cu?c b?u c? lu?n b? chi ph?i b?i các ho?t ??ng tuyên truy?n chính tr?. Phe phái nào tuyên truy?n có hi?u qu? h?n có th? chi?m ???c nhi?u c? tri h?n do ?ó s? ??c c?. ?? ?ánh b?i ??i th?, các ?ng c? viên ph?i h?a cho ?i nhi?u h?n n?a còn chi phí và n? n?n s? do th? h? sau tr?. H?n n?a h? ph?i trì ho?n các chính sách c?n thi?t nh?ng kh?ng nh?n ???c s? ?ng h? c?a c?ng chúng ?? giành chi?n th?ng trong b?u c?. K?t qu? là các v?n ?? nh? tham h?t ngan sách, n? c?ng cao, t? l? th?t nghi?p cao ???c ??y t? l?nh ??o này sang l?nh ??o khác.

V?n hóa dan ch?

M?t c?ng dan Hàn Qu?c ?ang bi?u tình (dù ch? có m?t mình) tr??c Nhà Xanh

T?i các qu?c gia kh?ng có truy?n th?ng dan ch? v?ng ch?c, ch? riêng t? do b?u c? thì hi?m khi chuy?n ??i ???c ch? ?? ??c tài thành dan ch?, mà còn c?n ph?i có s? thay ??i l?n trong v?n hóa chính tr?, t?p quán sinh ho?t chính tr? và t?o d?ng ???c nh?ng ??nh ch? c?a m?t nhà n??c dan ch?. Kh?ng nh?ng v?y n?n dan ch? còn c?n ??n s? trung l?p và ph?c tùng dan s? c?a các c? quan b?o l?c nh? quan ??i, c?ng an. N?u kh?ng t?o l?p ???c nh?ng y?u t? v?a k? thì m?t cu?c cách m?ng nhan danh dan ch? ch? d?n t?i h?n lo?n, n?i chi?n và thanh tr?ng l?n nhau ch? kh?ng bao gi? thi?t l?p n?i m?t n?n dan ch?. Ta th?y nh? trong tr??ng h?p Cách m?ng Pháp hay Uganda hay Iran ngày nay, ??u là ch? ??t ???c dan ch? gi?i h?n m?t th?i gian, cho ??n khi xu?t hi?n nh?ng thay ??i l?n thì m?i có ???c n?n dan ch? trong ?ó nhan quy?n và dan quy?n ???c nhà n??c t?n tr?ng, các phe phái có th? ??i tho?i v?i nhau và ch?p nh?n giành quy?n l?c th?ng qua b?u c?. Cách m?ng Pháp là m?t ?i?n hình cho th?y m?t cu?c cách m?ng nhan danh dan ch?, t? do ?? d?n ??n vi?c các nhà cách m?ng sau khi chém gi?t nh?ng ng??i thu?c chính quy?n c? l?i quay sang chém gi?t l?n nhau. Cu?c cách m?ng này ??a n??c Pháp vào tình tr?ng b?o l?c và h?n lo?n trong th?i gian dài d?n ??n vi?c ng??i ta ph?i tái l?p l?i n?n quan ch? ?? ?n ??nh x? h?i, tuy nhiên n??c Pháp v?n b? chia r? trong hàng tr?m n?m sau ?ó.

M?t y?u t? c?a n?n n?p dan ch? là y ni?m "??i l?p t?t, ??i l?p trung thành". T?i nh?ng qu?c gia có t?p quán thay ??i chính quy?n b?ng b?o l?c, thì ?i?u này h?n nhiên r?t khó. Danh t? này y nói là m?i phe trong m?t qu?c gia dan ch? ??u m?t lòng ch?p nh?n m?t s? giá tr? c?n b?n. Tuy v?n có b?t ??ng y ki?n, các phe t??ng tranh ??u ch?p nh?n s? t?n t?i c?a nhau, ch?p nh?n s? khác bi?t và ch?p nh?n m?i phe ??u có vai trò chính ?áng, quan tr?ng trong n?n chính tr?. Nh?ng quy t?c c?n b?n c?a x? h?i ph?i khuy?n khích vi?c tranh c?i trong tinh th?n ?n hòa, khoan dung, ch?p nh?n khác bi?t, l?ch s? và t?n tr?ng l?n nhau. Trong nh?ng x? h?i ?ó, ng??i thua ch?p nh?n quy?t xét c?a lá phi?u chung sau khi b?u c?, và trao chuy?n quy?n l?c trong hòa bình. C? hai bên ph?i h?p tác ?? gi?i quy?t nh?ng v?n ?? chung c?a x? h?i. Ng??i thua nh? v?y s? ???c yên lòng là s? kh?ng m?t m?ng hay m?t t? do, và có th? ti?p t?c tham d? ho?t ??ng chính tr?. Phe ??i l?p ti?p t?c tham gia vào n?n chính tr? và ???c th?a nh?n h? ?óng vai trò quan tr?ng trong n?n chính tr? qu?c gia. H? kh?ng ph?i trung thành v?i nh?ng chính sách c?a chính ph? mà là v?i c?n b?n h?p pháp c?a qu?c gia và ti?n trình dan ch?. Cu?c b?u c? dan ch? kh?ng ph?i là m?t cu?c ??u tranh sinh t?n gi?a các ??ng phái chính tr? mà là m?t cu?c c?nh tranh ?? ph?c v?.

?a s? chuyên ch?

Bài chi ti?t: Th? ch? ?a s?

Tomá? Garrigue Masaryk, T?ng th?ng Ti?p Kh?c ??u tiên, ?? nói "Demokracie má své chyby, proto?e ob?ané mají své chyby. Jaky pán, takovy krám." (ti?ng Séc: "Dan ch? có sai l?m c?a nó b?i vì nhan dan có sai l?m c?a h?. Nh? là ng??i ch? c?a hàng.")

Ng??i ta s? r?ng cai tr? b?ng ?a s? có th? ??a ??n n?n "?a s? chuyên ch?", dù có ???c ?y quy?n b?i s? l?n t? m?i t?ng l?p hay kh?ng. ?ó là cái n?n x?y ra khi m?t h? th?ng dan ch? có th? trao quy?n cho ??i bi?u dan c? ?? h? thay m?t hành ??ng theo y ki?n c?a ?a s?, ch?ng l?i m?t thi?u s? nào ?ó. Nh? v?y r? ràng là có th? phá h?ng nguy?n v?ng dan ch?, là mu?n trao quy?n cho t?t c? m?i c?ng dan. Trong nhà n??c dan ch?, phe thi?u s? kh?ng b? ?a s? t??c các quy?n dan s? và chính tr? c?a mình. Thi?u s? ch? ph?c tùng các quy?t ??nh c?a ?a s? v?i ?i?u ki?n các quy?t ??nh ?ó kh?ng vi ph?m các quy?n c?a phe thi?u s?. Vi?c ?a s? ??a ra các quy?t ??nh xam ph?m l?i ích c?a thi?u s? c?ng b? xem là vi ph?m nguyên t?c dan ch? vì theo nguyên t?c này t?t c? m?i thành viên trong x? h?i ??u có quy?n ngang nhau. B?n ch?t c?a dan ch? là b?o v? quy?n và l?i ích c?a thi?u s? tr??c xu h??ng l?n áp, t??c ?o?t c?a ?a s?. ?i?u này khác v?i b?n ch?t c?a ch? ngh?a toàn tr? là nh?ng ng??i cai tr? nhan danh ?a s? ?? ?àn áp nh?ng nhóm thi?u s? trong x? h?i.

N?n dan ch? có nh?ng c? ch? ?? tránh tình tr?ng ?a s? chuyên ch?. Hi?n pháp b?o v? x? h?i dan ch? ch?ng l?i n?n chuyên ch? c?a ?a s?. Mu?n thay ??i hi?n pháp c?n ph?i có ?a s? tuy?t ??i ??i bi?u, ho?c c?n th?m phán và th?m phán ?oàn theo các th? t?c ?? ???c quy ??nh, ho?c, tr??ng h?p hi?m là c?n m?t cu?c tr?ng c?u dan y. Nh?ng ?i?u ki?n này th??ng ???c k?t h?p v?i nhau. Ngoài ra, s? phan quy?n thành l?p pháp, hành pháp và t? pháp làm ?a s? khó có th? làm theo y riêng. Tuy nhiên, ?a s? v?n có th? chèn ép thi?u s? m?t cách h?p pháp nh?ng thi?u s? ?ó ph?i r?t y?u, và trên th?c t? thì ph?i có m?t ?a s? m?nh ??ng y ?i?u ?ó. M?t ly lu?n n?a là các nhóm, ?a s? hay thi?u s?, tùy theo v?n ??, th??ng r?t là nh?ng nhóm khác nhau; nh? v?y phe ?a s? ph?i c?n th?n can nh?c y ki?n c?a thi?u s?, ?? phòng tr??ng h?p t?i h?u tr? thành thi?u s?. M?t ly lu?n khác là tuy có nh?ng b?t tr?c, cai tr? theo ?a s? v?n t?t h?n các chính th? khác, và ?a s? chuyên ch? dù sao thì c?ng là khá h?n là thi?u s? chuyên ch?.

Sau ?ay là vài tr??ng h?p ?a s? chuyên ch?:

• T?i Pháp, có ng??i cho r?ng vi?c c?m bi?u d??ng các d?u hi?u t?n giáo trong tr??ng c?ng là xam ph?m quy?n t? do tín ng??ng c?a ng??i dan.
• T?i Hoa K?:
  • l?u hành tài li?u khiêu dam ???c coi là b?t h?p pháp n?u các tài li?u này vi ph?m nh?ng "tiêu chu?n c?ng ??ng".
  • các ng??i sách ??ng phe "duy sinh" (ch?ng phá thai) g?i nh?ng ??a bé ch?a sinh là m?t phe thi?u s? b? áp b?c.
  • trong cu?c chi?n tranh c?a M? t?i Vi?t Nam, ch? ?? quan d?ch b? ch? trích là áp b?c m?t thi?u s? b? m?t quy?n, là các ng??i 18 ??n 21 tu?i. ?áp l?i, ng??i ta nang tu?i quan d?ch lên 19 tu?i và tu?i ?i b?u h? xu?ng kh?p n??c (cùng v?i tu?i ???c u?ng r??u t?i vài ti?u bang). Nh? v?y, tuy kh?ng còn b? m?t quy?n, s? ng??i tu?i quan d?ch càng b? ít ?i h?n.
• Phe ?a s? th??ng ?ánh thu? gi?i thi?u s? giàu có v?i t? l? cao h?n, v?i m?c ?ích bu?c gi?i giàu có ph?i gánh vác s? thu? cao h?n ?? ph?c v? nh?ng nhu c?u x? h?i.
• T?i nhi?u n??c trên th? gi?i, nh?ng ng??i nghi?n thu?c cho vui thì ???c coi là m?t thi?u s? ?áng k? ?ang b? ?a s? áp b?c qua lu?t pháp b?t t?i nghi?n ng?p. T?i nhi?u n??c, ph?m lu?t nghi?n ng?p còn b? m?t quy?n b? phi?u.
• Trong v?n ?? này, ng??i ta c?ng hay nói ??n thái ?? x? h?i ??i v?i ??ng tính luy?n ái. Ví d? là Anh Qu?c trong th? k? XIX và h?u h?t th? k? XX ?? hình s? hóa xu h??ng tình d?c c?a gi?i này, n?i ti?ng nh?t là v? án Oscar Wilde và Alan Turing.
• Adolf Hitler ?? ??t ???c nhi?u nh?t t?ng s? phi?u c?a các phe thi?u s? trong n?n dan ch? C?ng hòa Weimar n?m 1933. ?i?u này ?áng bàn ??n vì Hitler ?? ch?ng bao gi? chi?m ???c ?a s? phi?u, cho nên v? này có th? g?i là chuyên ch? c?a m?t thi?u s?. Sau khi h?y b? h? th?ng dan ch?, thì ch? ?? này li?n b?t ??u ?àn áp các l?c l??ng chính tr? khác.

Vai trò c?a c? tri

Trong l?ch s?, quy?n b?u c? t?ng b? gi?i h?n ch? dành cho m?t t?ng l?p nào ?ó nh? gi?i quy t?c, c?ng dan t? do, nh?ng ng??i có thu nh?p cao, nam gi?i. Hi?n nay, ? các qu?c gia có n?n dan ch? c?ng dan nam và n? ??n tu?i ?i b?u ??u có quy?n b?u c?. Tuy nhiên nhà n??c dan ch? kh?ng ph?i là th? ch? ?n ??nh ch? ??n thu?n nh? ki?n t?o ???c m?t hi?n pháp dan ch?. N?n dan ch? c?n có m?t c? tri ?oàn th?n tr?ng và quan tam ?? l?a ch?n, và sau ?ó ki?m soát b?ng s?c m?nh c?a c?ng lu?n ??i v?i chính tr? gia mà h? ch?n ?? l?nh ??o qu?c gia. Trong x? h?i dan ch?, các nghi?p ?oàn, các quan ch?c và ng??i dan ph?i có quan ?i?m c?a mình. Theo Ly Quang Di?u, s? v?n hành c?a h? th?ng dan ch? v? c? b?n là nh?ng v?n ?? quan tr?ng ???c ??t ra tr??c nhan dan qua các cu?c b?u c?. B?t k? ai ???c l?a ch?n ?? ??i di?n cho nhan dan ??u ???c k? v?ng th?c hi?n nh?ng nhi?m v? mà ng??i dan trao cho h?. Tuy nhiên ?ám ??ng kh?ng ph?i lúc nào c?ng sáng su?t, ?? tr??ng thành v? m?t chính tr? ?? b?u ra nh?ng l?nh ??o t?t. ??i khi ng??i dan c?m th?y chán n?n v?i nh?ng c?i ti?n ??u ??n nên h? b? phi?u cho m?t s? thay ??i ch? ?? thay ??i. Ch? ?? dan ch? ch? có tác d?ng tích c?c n?u m?i ng??i dan l?a ch?n m?t cách có ly trí t? nhi?u l?a ch?n mà h? nh?n ???c trong cu?c b?u c?. H? ph?i hài hòa nh?ng hy v?ng và mong mu?n c?a mình v?i nh?ng gì các ??ng phái ??a ra. H? th?ng dan ch? s?p ?? n?u ng??i dan có l?a ch?n phi ly. N?n dan ch? c?ng th?t b?i n?u kh?ng m?t ??ng nào ??a ra ???c m?t s? l?a ch?n duy ly. N?n dan ch? c?ng có th? t?o ra nh?ng lu?t kém ch?t l??ng ???c thi?t k? b?i nh?ng k? m? dan ?? làm hài lòng nh?ng c? tri thi?u th?ng tin và ?? th?a m?n c?m xúc c?a dan chúng. Chính ?ám ??ng thi?u hi?u bi?t và hành ??ng theo c?m xúc thay vì ly trí s? quy?t ??nh k?t qu? c?a cu?c b?u c?. Chính vì th? m?t s? qu?c gia ch?a có n?n dan ch? theo m? hình ph??ng Tay v?n dè d?t trong vi?c m? r?ng các quy?n t? do chính tr? nh? thành l?p ??ng phái, t? do ?ng c? và b?u c? vì e ng?i c?ng dan n??c h? ch?a ?? tr??ng thành v? m?t chính tr? ?? ra các quy?t ??nh chính tr? có ly trí th?ng qua b?u c?.

C? tri kh?ng ph?i là m?t kh?i thu?n nh?t mà bao g?m nhi?u nhóm l?i ích khác nhau. M?i nhóm có nhu c?u và nguy?n v?ng riêng. M?i c?ng dan là thành viên c?a m?t nhóm l?i ích nào ?ó có các l?i ích g?n li?n v?i cu?c s?ng c?a h?. ??i v?i nh?ng v?n ?? này c?ng dan ???c xem là có ??y ?? th?ng tin và mu?n có tác ??ng lên chúng ho?c ít nh?t nh?ng thành viên tinh hoa c?a m?i nhóm s? là ??i di?n nhóm trong ti?n trình dan ch? nên dan ch? kh?ng ph?i là s? cai tr? c?a ?a s? mà là s? cai tr? c?a thi?u s?. Chính sách và lu?t pháp trong x? h?i dan ch? là k?t qu? c?a quá trình m?c c? gi?a các nhóm l?i ích. Tuy nhiên các nhóm l?i ích kh?ng hình thành m?t cách d? dàng. Ch? nh?ng nhóm l?i ích ???c ??nh h??ng b?i nh?ng l?i ích kinh t? m?nh m? s? thành c?ng trong vi?c t?p h?p l?i ?? tác ??ng vào nhà n??c t?t h?n. Do ?ó ch? m?t s? nhóm l?i ích có ti?m l?c m?nh m?i có th? tác ??ng vào nhà n??c do ?ó nhà n??c s? ph?c v? cho nh?ng nhóm l?i ích này. Chính vì v?y s? tác ??ng c?a các nhóm l?i ích vào nhà n??c s? t?o ra m?t nhà n??c thi?u hi?u qu? ph?c v? l?i ích c?a m?t s? nhóm x? h?i trong khi b?t nh?ng nhóm khác gánh ch?u chi phí và t?o ra nh?ng chính sách có chi phí l?n h?n là l?i ích. Chính vì v?y m?t s? h?c gi? cho r?ng nhà n??c dan ch? s? t?o ra s? phi hi?u qu? trong vi?c ho?ch ??nh và th?c thi chính sách vì v?y ph?i chuy?n m?t s? ch?c n?ng c?a nhà n??c cho th? tr??ng và nên gi?i h?n ch?c n?ng c?a nhà n??c trong vi?c b?o v? quy?n s? h?u và nh?ng quy?n t? do c? b?n do ?ó nh?ng c?ng dan bình th??ng có th? hi?u ???c nh?ng chính sách c?a nhà n??c và có th? ki?m soát nhà n??c t?t h?n.

N?n dan ch? v?n c?n m?t t?ng l?p tinh hoa ?? d?n d?t x? h?i. Vai trò c?a dan chúng ??n thu?n là b?o ??m s? luan chuy?n ??a v? l?nh ??o qu?c gia gi?a nh?ng cá nhan trong t?ng l?p tinh hoa m?t cách hòa bình và êm th?m. C?ng dan ph?i s?n sàng ?ng h? các nhà l?nh ??o mà h? b?u ch?n b?ng cách n? l?c và ch?p hành k? lu?t ?? ??t ???c nh?ng m?c tiêu ?? nh?t trí v?i nhau. Nh?ng ng??i theo thuy?t tinh hoa cho r?ng nhan dan kh?ng nên tham gia vào cu?c tranh lu?n v? nh?ng v?n ?? qu?c gia và t?m nhìn c?a t?ng l?p tinh hoa kh?ng nên ch?u tác ??ng c?a dan chúng. Nh?ng ng??i dan bình th??ng kh?ng có ?? th?ng tin và ki?n th?c v? các v?n ?? x? h?i ?? có th? tham gia ho?ch ??nh chính sách. S? tham gia c?a h? ch? t?o ra nhi?u lo?n th?ng tin và khi?n nh?ng quan ?i?m thi?n c?n, thi?u sáng su?t chi?m ?u th? do chúng ???c ?ám ??ng thi?u trí tu? h? tr?. T?ng l?p tinh hoa nên tách r?i kh?i ?ám ??ng và t? quy?t ??nh nên v?n hành x? h?i nh? th? nào.

Vai trò các ??ng phái

Les Marshall, chuyên gia nghiên c?u v? dan ch? cho các qu?c gia v?n ch?a có dan ch?, ghi nh?n r?ng "trên toàn c?u, ngoài chính th? dan ch? ?a ??ng, kh?ng còn cách nào khác cho các qu?c gia này có th? t?o d?ng dan ch? c?". Theo Ly Quang Di?u, h? th?ng dan ch? còn ph?i có các chính ??ng trung th?c và ?? n?ng l?c ?? nhan dan có th? l?c ch?n nh?ng ??ng l?nh ??o thay th?. Ch? ?? dan ch? có thành c?ng trong vi?c t?o ra b? máy hành chính trung th?c hay kh?ng tùy thu?c vào vi?c li?u có ?? ng??i ???c ?ào t?o t?t s?n sàng ??m nh?n trách nhi?m c?a mình thay vì nhìn ??t n??c ?i xu?ng hay kh?ng. Trong n?n dan ch?, các ??i bi?u dan ch? th??ng là thành viên các phe phái chính tr?. ?i?u này có th? khi?n cho các ??i bi?u ph?i tuan theo ???ng h??ng c?a ??ng, thay vì ?i theo y mu?n c?a c? tri ho?c chính l??ng tam c?a h?.

M?t qu?c gia mu?n có n?n dan ch? thì ph?i xay d?ng m?t hi?n pháp dan ch? và m?t h? th?ng lu?t pháp làm c? s? cho n?n dan ch? v?n hành. N?u các ??ng phái kh?ng t?n tr?ng hi?n pháp và pháp lu?t thì kh?ng th? nào duy trì n?n dan ch?. Trong tr??ng h?p ?ó xung ??t chính tr? s? n?y sinh và có th? bi?n thành b?o l?c th?m chí là n?i chi?n. Vi?c các ??ng phái nghiêm túc tuan th? hi?n pháp và pháp lu?t là ?i?u ki?n tiên quy?t ?? n?n dan ch? có th? t?n t?i. Các qu?c gia th?t b?i trong vi?c xay d?ng n?n dan ch? th?ng th??ng vì h? kh?ng xay d?ng ???c hi?n pháp và h? th?ng lu?t pháp làm c? s? cho n?n dan ch? ho?c các ??ng phái kh?ng t?n tr?ng lu?t pháp c?a qu?c gia ?ó. M?t v?n ?? khác là t?ng l?p tinh hoa chính tr? và ??ng minh c?a h? s? m? r?ng quy?n l?c c?a chính ph? và gi?i quan liêu vì l?i ích c?a h? n?u c?ng chúng kh?ng quan tam ??n ?i?u này vì v?y ph?i có c? ch? ?? h?n ch? quy?n l?c c?a gi?i tinh hoa.

Vai trò c?a x? h?i dan s?

M?t quy?n c? b?n ?? t?o nên n?n dan ch? là m?i cá nhan có quy?n t? do h?i h?p, t? do t? ch?c và thành l?p các h?i d??i nhi?u d?ng khác nhau c?a t? ch?c phi chính ph?. Khi nh?ng ng??i có cùng l?i ích t?p h?p nhau l?i, khi ?ó ti?ng nói c?a h? s? ???c l?ng nghe và c? h?i ?? gay ?nh h??ng ??i v?i các cu?c tranh lu?n v? chính tr? s? ???c t?ng lên. Nh? Alexis de Tocqueville, nhà nghiên c?u chính tr? n?i ti?ng th? k? XIX, ?? vi?t: "Kh?ng có m?t ??t n??c nào mà s? ?òi h?i c?p thi?t ph?i có các hi?p h?i ?? ch?ng l?i s? chuyên ch? bè cánh và s? ??c ?oán l?nh ??o nh? m?t ??t n??c ???c xay d?ng theo ki?u dan ch?".

Các hình th?c dan ch? c? b?n

Dan ch? tr?c ti?p

Dan ch? tr?c ti?p, hay còn g?i là dan ch? thu?n túy là m?t hình th?c nhà n??c dan ch? trong ?ó các c?ng dan c?a m?t qu?c gia tr?c ti?p b? phi?u th?ng qua lu?t pháp c?a qu?c gia ?ó thay vì b?u ra các ??i di?n ?? ch?p thu?n các lu?t ?ó. Dan ch? tr?c ti?p hi?n ??i ??c tr?ng b?i ba tr? c?t chính là:

• Quy?n ?? x??ng lu?t l?
• Tr?ng c?u dan y bao g?m c? tr?ng c?u dan y b?t bu?c cho phép nhan dan b? phi?u ph? quy?t s? ban hành pháp lu?t
• B?i nhi?m b?ng cách g?i ki?n ngh? ho?c tr?ng c?u dan y cho phép nhan dan có quy?n b?i nhi?m nh?ng ng??i ?? ???c b?u ra

Ti?u bang Appenzell Innerrhoden c?a Th?y S? hi?n nay hay th? qu?c Athens th?i c? ??i là m?t ví d? ?i?n hình nh?t c?a m?t n?n dan ch? tr?c ti?p. Trong khi ?ó M? dù là m?t qu?c gia c?ng hòa liên bang nh?ng kh?ng t?n t?i dan ch? tr?c ti?p ? m?c liên bang. Dan ch? tr?c ti?p b? nh?ng ng??i l?p b?n Hi?n pháp M? và m?t vài ng??i ky vào b?n Tuyên ng?n ??c l?p Hoa K? ph?n ??i m?nh m?. H? nh?n th?y s? nguy hi?m trong vi?c nhóm ?a s? s? áp ??t nguy?n v?ng c?a h? lên nhóm thi?u s?. ? n?n dan ch? tr?c ti?p, các ??ng chính tr? kh?ng th?c s? có hi?u l?c, b?i vì ng??i dan kh?ng c?n ph?i tuan th? các quan ?i?m chung. Nh?ng ng??i ?ng h? hình th?c dan ch? tr?c ti?p cho r?ng nó có th? kh?c ph?c ???c nh?ng h?n ch? c?a dan ch? ??i di?n hay dan ch? ??i ngh?: ?ó là s? tham nh?ng, s? thi?u minh b?ch trong chính tr?, s? b?o tr? và gia ?ình tr?.

Dan ch? ??i di?n

Dan ch? ??i di?n (c?ng ???c g?i là dan ch? gián ti?p, hay dan ch? ??i ngh?) là m?t hình th?c nhà n??c dan ch? ???c các "??i di?n" c?a ng??i dan v?n hành trên nguyên t?c thi hành ch? quy?n nhan dan (Popular sovereignty), "??i di?n" ? ?ay có th? hi?u là nh?ng ??i bi?u ???c b?u lên và ??i di?n cho y chí c?a m?t nhóm ng??i nào ?ó. G?n nh? t?t c? các n?n dan ch? ph??ng Tay hi?n ??i là mang hình th?c dan ch? ??i di?n.

Dan ch? bán tr?c ti?p

Nh?ng n?n dan ch? k?t h?p nh?ng y?u t? c?a c? hai hình th?c dan ch? ??i di?n và dan ch? tr?c ti?p, ???c g?i là n?n dan ch? h?n h?p ho?c n?n dan ch? bán tr?c ti?p. Ví d? bao g?m Th?y S? hi?n nay và m?t s? ti?u bang c?a Hoa K?.

Các bi?n th? c?a n?n dan ch?

Quan ch? l?p hi?n

Quan ch? l?p hi?n hay quan ch? ??i ngh? là m?t hình th?c t? ch?c nhà n??c gi? nguyên vai trò c?a vua hay qu?c v??ng t? th?i phong ki?n nh?ng m?i quy?n l?c, m?i chi ph?i trong các ho?t ??ng trong x? h?i kh?ng còn t?p trung trong tay vua hay n? hoàng. Vua hay n? hoàng ch? là ng??i l?nh ??o tinh th?n. Còn m?i quy?n l?c, m?i chi ph?i trong các ho?t ??ng trong x? h?i ??u do ngh? vi?n, th? t??ng do ng??i dan b?u ra l?nh ??o. Trong chính th? quan ch? l?p hi?n, nhà vua hay n? hoàng là nguyên th? qu?c gia, nh?ng v? quy?n l?c thì ch? mang tính ch?t t??ng tr?ng, ??i di?n cho truy?n th?ng dòng t?c và s? th?ng nh?t c?a qu?c gia. Chính th? quan ch? l?p hi?n ? nhi?u n??c phát tri?n nh? Nh?t, Anh, Th?y ?i?n, ?an M?ch, Canada... ngày nay th?c ch?t mang hình th?c c?a m?t n?n dan ch? ??i di?n.

C?ng hòa l?p hi?n

B?n than c?m t? "c?ng hòa" có nhi?u y ngh?a khác nhau, nh?ng ngày nay th??ng dùng ?? ?? c?p ??n m?t n?n dan ch? ??i di?n v?i m?t ng??i ??ng ??u nhà n??c, ch?ng h?n nh? m?t t?ng th?ng ho?c m?t ch? t?ch n??c, ???c nhan dan b?u lên và ch? có th? n?m quy?n trong m?t kho?ng th?i gian h?n ch?. ?i?u này trái ng??c v?i các qu?c gia quan ch? l?p hi?n n?i ng??i ??ng ??u nhà n??c th??ng là m?t v? vua ho?c n? hoàng có th? cai tr? tr?n ??i, m?c dù v? b?n ch?t thì c? hai c?ng ??u là hình th?c dan ch? ??i di?n.

Dan ch? t? do

Trong bi?n th? ph? bi?n c?a dan ch? là dan ch? t? do, quy?n l?c c?a ?a s? ???c th?c hi?n trong khu?n kh? c?a m?t n?n dan ch? ??i di?n, nh?ng hi?n pháp gi?i h?n ?a s? và b?o v? thi?u s?—th??ng th?ng qua vi?c ???c h??ng t?t c? các quy?n cá nhan nh?t ??nh, ví d? nh? quy?n t? do ng?n lu?n ho?c quy?n t? do hi?p h?i.

Dan ch? x? h?i ch? ngh?a

Các n??c x? h?i ch? ngh?a có m? hình chính tr? m? ph?ng Liên X? kh?ng ph?i là n?n dan ch? theo cách hi?u c?a ph??ng Tay. Dan ch? là m?t ly t??ng ???c nh?c ??n trong Tuyên ng?n c?a ??ng c?ng s?n ???c so?n th?o b?i Karl Marx và Friedrich Engels.

Tác ??ng c?a dan ch?

?n ??nh chính tr?

Vì h? th?ng dan ch? cho phép c?ng chúng có quy?n t??c b? gi?i c?m quy?n mà kh?ng c?n thay ??i c?n b?n lu?t pháp c?a chính th?, nó làm cho c?ng dan tin r?ng h? có th? b?t ??ng v?i chính sách hi?n th?i, nh?ng s? lu?n có c? h?i thay ??i gi?i c?m quy?n, ho?c thay ??i chính sách. ?i?u này có th? gi?m b?t nh?ng b?t tr?c và b?t an chính tr? h?n là thay ??i chính tr? b?ng b?o ??ng. Phe ?? x??ng dan ch? cho r?ng b?ng ch?ng theo th?ng kê r? ràng ch?ng t? là càng nhi?u dan ch? thì càng ít b?o ??ng n?i b? và di?t ch?ng (democide). ?i?u này th??ng ???c g?i là Lu?t Rummel, r?ng ng??i dan càng ít t? do dan ch? thì càng d? b? gi?i cai tr? gi?t ch?t.

Tham nh?ng

Các n??c m?i chuy?n ??i sang n?n dan ch? s? bùng n? tình tr?ng tham nh?ng do ?nh h??ng c?a ch? ?? ??c tài tr??c nh?ng nh?ng n??c có n?n dan ch? v?ng ch?c l?i ít tham nh?ng. Nh?ng ?i?u ki?n chính tr? ban ??u và thành t?u dan ch? ??t ???c s? quy?t ??nh m?c ?? tham nh?ng ? m?t qu?c gia. Dan ch? càng cao thì càng ít tham nh?ng nh?ng ti?m n?ng ch?ng tham nh?ng c?a n?n dan ch? ph? thu?c nhi?u ?i?u ki?n khác nhau ch? kh?ng ??n thu?n là s? t?n t?i c?a c?nh tranh chính tr? th?ng qua h? th?ng b?u c? ?? ?? ?? làm gi?m tham nh?ng.

Hi?u qu? c?a nhà n??c

?i?u ki?n tiên quy?t ?? có n?n dan ch? ?n ??nh là ph?i có b? máy nhà n??c có hi?u qu?. Có quan ?i?m cho r?ng n?u thi?u ?i?u ki?n này thì n?n dan ch? kh?ng th? t? t?o ra b? máy nhà n??c hi?u qu?. N?n dan ch? c?n m?t b? máy nhà n??c hi?u qu? h?n b?t c? ch? ?? chính tr? nào khác b?i vì nó cho phép nhi?u l?c l??ng x? h?i tham gia c?nh tranh chính tr?. M?t ch? ?? ??c tài có th? t?n t?i kh?ng c?n ??n b? máy nhà n??c hi?u qu? nh?ng n?n dan ch? ch? có th? t?n t?i khi có m?t nhà n??c hi?u qu?. Cu?i cùng ch? ?? dan ch? bu?ng l?ng vi?c ki?m soát x? h?i do ?ó có th? d?n ??n ly khai, s? thi?u t?n tr?ng ho?c mong ??i quá m?c c?a dan chúng ??i v?i nhà n??c ho?c d?n ??n tình tr?ng v? t? ch?c, v? chính ph?. H?n n?a mong mu?n ?òi quy?n bình ??ng l?n h?n s? khi?n nh?ng s?c t?c, t?n giáo, c?ng ??ng, khu v?c, t?ng l?p... v?n d? m? nh?t n?i lên và có ??ng l?c ?? ph?n kháng. Dan ch? kh?ng có kh? n?ng t?o ra b? máy nhà n??c hi?u qu? nh?ng nó cho phép ng??i dan lo?i b? nh?ng chính ph? thi?u hi?u qu? mà kh?ng c?n dùng ??n v? l?c. Friedrich Hayek nh?n xét "Dan ch? ?? ch?ng t? r?ng nó kh?ng ph?i là m?t c?ng c? ch?c ch?n ch?ng l?i s? chuyên ch? và ??c tài nh? t?ng ???c hy v?ng. Tuy nhiên, v?i vai trò nh? m?t c?ng ??c cho phép b?t k? ?a s? nào c?ng có quy?n lo?i b? m?t chính ph? mà mình kh?ng ?a, dan ch? có m?t giá tr? kh?ng th? ?o ??m ???c".

Trong ch? ?? dan ch?, nhà n??c có kh? n?ng ho?ch ??nh và th?c thi chính sách càng cao thì m?c ?? dan ch? càng cao. Nh?ng n??c có b? máy nhà n??c có kh? n?ng ??ng hóa, ?i?u ch?nh và ?i?u khi?n x? h?i cao h?n s? có m?c ?? dan ch? cao h?n. ?i?u này kh?ng liên quan ??n nh?ng y?u t? ??a ly và kinh t?. Kh? n?ng thu ngan sách và tái phan ph?i thu nh?p kh?ng liên quan ??n m?c ?? dan ch? nh?ng là ?i?u ki?n c? b?n quy?t ??nh m?c ?? tham gia c?a dan chúng vào n?n dan ch?. N?n dan ch? v?i b? máy nhà n??c có hi?u qu? có th? cung c?p hàng hóa và d?ch v? c?ng c? b?n t?t h?n nh?ng n?n dan ch? có b? máy nhà n??c thi?u n?ng l?c. Ngh?a là kh? n?ng ph?c v? x? h?i tùy thu?c hi?u qu? c?a b? máy nhà n??c h?n là hình th?c nhà n??c. Hi?u qu? b? máy nhà n??c quan tr?ng ??i v?i s? hài lòng c?a ng??i dan v? cách n?n dan ch? ho?t ??ng h?n là y th?c h? thích h?p v?i h?. M?t b? máy hành chính c?ng b?ng và hi?u qu? có y ngh?a h?n là nh?ng c? quan ??i di?n.

N?n dan ch? khuy?n khích các chính tr? gia theo ?u?i các m?c tiêu ng?n h?n. Nhi?u chính tr? gia kh?ng th?y gì h?n ngoài k? b?u c? k? ti?p và h? ch? mu?n n??ng theo xu th? c?a ?ám ??ng. Các chính ph? nhìn chung thích cách x? ly nhanh chóng ?? d?p t?t các tri?u ch?ng nh?ng kh?ng gi?i quy?t t?n g?c c?n nguyên c?a các v?n ?? c?a x? h?i do ?ó n?n dan ch? hi?n ??i thi?n c?n. Chu k? b?u c? trong m? hình c?a ch? ?? dan ch? t?o ra nh?ng khung th?i gian chính tr? ng?n nên các chính tr? gia ??a ra nh?ng chính sách ?? l?i kéo c? tri trong k? tranh c? k? ti?p, trong khi b? qua nh?ng v?n ?? dài h?n mà kh?ng th? giúp h? thu ???c s? ?ng h? c?a c? tri ngay l?p t?c. Nh?ng nhóm l?i ích có kh? n?ng l?i d?ng h? th?ng chính tr? nh?m ??t nh?ng l?i ích ng?n h?n cho b?n than h? trong khi ??y thi?t h?i v? lau dài cho ph?n còn l?i c?a x? h?i. Vi?c các t?p ?oàn c?u k?t v?i h? th?ng chính tr? là m?t hi?n t??ng toàn c?u khi?n vi?c ho?ch ??nh chính sách dài h?n b? g?t kh?i ngh? trình. Các n?n dan ch? ??i ngh? b? qua l?i ích c?a các th? h? t??ng lai do h? kh?ng có quy?n nào c?, kh?ng có c? quan nào ??i di?n cho l?i ích và quan ?i?m c?a h?.

Kinh t?

Nh?ng n??c có T?ng s?n ph?m qu?c n?i trên m?i ??u ng??i và Ch? s? phát tri?n con ng??i (human development index) càng cao, và ch? s? nghèo càng th?p thì th??ng có n?n dan ch?. Kinh t? gia n?i ti?ng Amartya Sen ghi nh?n là ch?a có m?t ch? ?? dan ch? th?c s? ?? t?ng b? n?n ?ói l?n, k? c? nh?ng n??c dan ch? v?n kh?ng giàu có su?t l?ch s?, nh? ?n ??. Tuy nhiên, m?t s? qu?c gia nh? Liên X? (th?i Stalin), Trung Qu?c, Hàn Qu?c (th?i Park Chung Hee), ?ài Loan (th?i T??ng Kinh Qu?c) ?? ??t ???c m?c t?ng tr??ng kinh t? th?n k? d??i s? l?nh ??o c?a các nhà n??c b? ph??ng Tay xem là thi?u dan ch? trong khi ?ó nhi?u qu?c gia có n?n dan ch? ch?a bao gi? ??t m?c t?ng tr??ng cao trong th?i gian dài ?? tr? thành c??ng qu?c kinh t?. Nghiên c?u c?a Matthew A. Baum và David A. Lake cho th?y dan ch? kh?ng có tác ??ng tr?c ti?p lên t?ng tr??ng kinh t? nh?ng làm t?ng tu?i th? ? n??c nghèo và t?ng giáo d?c trung h?c ? nh?ng n??c kh?ng nghèo.

Kh?ng ph?i ai c?ng ??ng y dan ch? thúc ??y s? giàu có. Có ng??i cho là h?u h?t ch?ng c? l?i ??a ??n k?t lu?n là chính nh? phát tri?n kinh t? làm dan giàu có h?n ??a ??n dan ch? hóa. Theo nhà x? h?i h?c Seymour Martin Lipset nh?ng qu?c gia có thu nh?p bình quan ??u ng??i, m?c ?? c?ng nghi?p hóa và ?? th? hóa, trình ?? giáo d?c cao h?n s? dan ch? h?n (??nh lu?t Lipset). ?ay là nh?ng ?i?u ki?n tiên quy?t c?a n?n dan ch?. Nh?ng nghiên c?u khác c?ng cho th?y kh?ng ??nh c?a Lipset là ?úng vì m?c ?? dan ch? c?a m?t qu?c gia s? ???c c?i thi?n khi thu nh?p bình quan ??u ng??i c?a qu?c gia ?ó t?ng lên. Tuy nhiên dan ch? còn tùy thu?c vào nhi?u y?u t? khác do ?ó dan ch? hóa c?ng có th? di?n ra ? các n??c có m?c thu nh?p th?p còn n??c có thu nh?p ngày càng cao nh? Trung Qu?c ho?c nh?ng n??c xu?t kh?u d?u m? có thu nh?p bình quan ??u ng??i cao nh?t th? gi?i nh? Brunei, ? R?p Xê út, Qatar, Kuwait... l?i ch?a có n?n dan ch? theo cách hi?u c?a ph??ng Tay.

Tuy nhiên, dan ch? c?ng có nh?ng tác ??ng tích c?c lên n?n kinh t?. Dan ch? giúp ng??i làm chính sách có th? hi?u ???c nguy?n v?ng c?a nhan dan t? ?ó ?i?u ch?nh chính sách cho phù h?p ?? h??ng ??n m?t n?n kinh t? nhan b?n ph?c v? cho ??i s?ng c?a ?a s?. Liên X? thi?u dan ch? nên n?n kinh t? c?a h? ngày càng xa r?i nhu c?u c?a x? h?i nên cu?i cùng s?p ??. Vi?c dan ch? hóa n?n kinh t? b?ng cách chuy?n quy?n quy?t ??nh t? các l?nh ??o doanh nghi?p sang c?ng ??ng là v?n ?? ???c nhi?u h?c gi? quan tam và c?ng là cu?c ??u tranh chính tr? ?ang di?n ra trong th? k? 21.

Chi?n tranh

Ly thuy?t dan ch? hoà bình cho r?ng ch?ng c? th?c t? cho th?y là h?u nh? kh?ng bao gi? có chi?n tranh gi?a các n??c dan ch?. M?t c?ng trình nghiên c?u v? nh?ng chi?n tranh t? 1816 ??n 1991 ??nh ngh?a chi?n tranh là khi nào có quan lính ?ánh nhau làm cho h?n 1000 ng??i ch?t tr?n, và ??nh ngh?a dan ch? là khi h?n 2/3 ?àn ?ng có quy?n b?u c?. Nghiên c?u này tìm ra 198 cu?c chi?n tranh gi?a các n??c kh?ng dan ch?, 155 gi?a các n??c dan ch? ?ánh v?i các n??c kh?ng dan ch?, và kh?ng có chi?n tranh nào gi?a nh?ng n??c dan ch? v?i nhau.

Các t? ch?c b?o v? dan ch?

Liên H?p Qu?c

Liên H?p Qu?c xem dan ch? là m?t trong nh?ng n?n t?ng và giá tr? c?t l?i c?a mình vì dan ch? cung c?p m?i tr??ng ?? b?o v? và nh?n th?c t?t quy?n con ng??i. Nh?ng giá tr? này ???c th? hi?n trong Tuyên ng?n Qu?c t? Nhan quy?n và C?ng ??c Qu?c t? v? các Quy?n Dan s? và Chính tr?. Nh?ng quy?n chính tr? và dan s? này là n?n t?ng c?a n?n dan ch?. Liên H?p Qu?c h? tr? n?n dan ch? th?ng qua các t? ch?c thành viên c?a mình nh? United Nations Development Programme (UNDP), United Nations Democracy Fund (UNDEF), Department of Peacekeeping Operations (DPKO), Department of Political Affairs (DPA), Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR), United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women (UN Women). Nh?ng ho?t ??ng này kh?ng tách r?i kh?i các ho?t ??ng nang cao nhan quy?n, phát tri?n, hòa bình và an ninh.

Cau nói

• "Dan ch? là làm sao cho dan m? mi?ng, ??ng ?? dan s? kh?ng dám m? mi?ng, nh?ng còn nguy h?i h?n là khi ng??i dan kh?ng thi?t m? mi?ng n?a." - H? Chí Minh
• "N?n t?ng c?a m?t nhà n??c dan ch? ?ó là quy?n t? do" - Nhà tri?t h?c Hi L?p c? ??i Aristotle
• "Kh?ng ai cho r?ng n?n dan ch? là th? hoàn h?o hay toàn thi?n c?. Th?c ra, dan ch? là hình th?c chính th? t?i t? nh?t n?u kh?ng tính ??n các chính th? khác t?ng t?n t?i." - Winston Churchill

Th? m?c

• Appleby, Joyce. (1992). Liberalism and Republicanism in the Historical Imagination. Harvard University Press.
• Archibugi, Daniele, The Global Commonwealth of Citizens. Toward Cosmopolitan Democracy, Princeton University Press ISBN 978-0-691-13490-1
• Becker, Peter, Heideking, Juergen, & Henretta, James A. (2002). Republicanism and Liberalism in America and the German States, 1750-1850. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80066-2
• Benhabib, Seyla. (1996). Democracy and Difference: Contesting the Boundaries of the Political. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-04478-1
• Blattberg, Charles. (2000). From Pluralist to Patriotic Politics: Putting Practice First, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-829688-1.
• Birch, Anthony H. (1993). The Concepts and Theories of Modern Democracy. Luan ??n: Routledge. ISBN 978-0-415-41463-0
• Castiglione, Dario. (2005). "Republicanism and its Legacy." European Journal of Political Theory. pp 453–65.
• Copp, David, Jean Hampton, & John E. Roemer. (1993). The Idea of Democracy. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-43254-2
• Caputo, Nicholas. (2005). America's Bible of Democracy: Returning to the Constitution. SterlingHouse Publisher, Inc. ISBN 978-1-58501-092-9
• Dahl, Robert A. (1991). Democracy and its Critics. Yale University Press. ISBN 978-0-300-04938-1
• Dahl, Robert A. (2000). On Democracy. Yale University Press. ISBN 978-0-300-08455-9
• Dahl, Robert A. Ian Shapiro & Jose Antonio Cheibub. (2003). The Democracy Sourcebook. MIT Press. ISBN 978-0-262-54147-3
• Dahl, Robert A. (1963). A Preface to Democratic Theory. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-13426-0
• Davenport, Christian. (2007). State Repression and the Domestic Democratic Peace. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-86490-9
• Diamond, Larry & Marc Plattner. (1996). The Global Resurgence of Democracy. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-5304-3
• Diamond, Larry & Richard Gunther. (2001). Political Parties and Democracy. JHU Press. ISBN 978-0-8018-6863-4
• Diamond, Larry & Leonardo Morlino. (2005). Assessing the Quality of Democracy. JHU Press. ISBN 978-0-8018-8287-6
• Diamond, Larry, Marc F. Plattner & Philip J. Costopoulos. (2005). World Religions and Democracy. JHU Press. ISBN 978-0-8018-8080-3
• Diamond, Larry, Marc F. Plattner & Daniel Brumberg. (2003). Islam and Democracy in the Middle East. JHU Press. ISBN 978-0-8018-7847-3
• Elster, Jon. (1998). Deliberative Democracy. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-59696-1
• Fotopoulos, Takis. (2006). "Liberal and Socialist "Democracies" versus Inclusive Democracy", The International Journal Of Inclusive Democracy. 2(2)
• Fotopoulos, Takis. (1992). "Direct and Economic Democracy in Ancient Athens and its Significance Today" L?u tr? ngày 6 tháng 1 n?m 2009 t?i Wayback Machine, Democracy & Nature, 1(1)
• Gabardi, Wayne. (2001). Contemporary Models of Democracy. Polity.
• Griswold, Daniel. (2007). Trade, Democracy and Peace: The Virtuous Cycle
• Halperin, M. H., Siegle, J. T. & Weinstein, M. M. (2005). The Democracy Advantage: How Democracies Promote Prosperity and Peace. Routledge. ISBN 978-0-415-95052-7
• Hansen, Mogens Herman. (1991). The Athenian Democracy in the Age of Demosthenes. Oxford: Blackwell. ISBN 978-0-631-18017-3
• Held, David. (2006). Models of Democracy. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-5472-9
• Inglehart, Ronald. (1997). Modernization and Postmodernization. Cultural, Economic, and Political Change in 43 Societies. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-01180-6
• Khan, L. Ali. (2003). A Theory of Universal Democracy: Beyond the End of History. Martinus Nijhoff Publishers. ISBN 978-90-411-2003-8
• K?chler, Hans. (1987). The Crisis of Representative Democracy. Peter Lang. ISBN 978-3-8204-8843-2
• Lijphart, Arend. (1999). Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in Thirty-Six Countries. Yale University Press. ISBN 978-0-300-07893-0
• Lipset, Seymour Martin. (1959). "Some Social Requisites of Democracy: Economic Development and Political Legitimacy." American Political Science Review, 53(1): 69-105.
• Macpherson, C. B. (1977). The Life and Times of Liberal Democracy. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-289106-8
• Morgan, Edmund. (1989). Inventing the People: The Rise of Popular Sovereignty in England and America. Norton. ISBN 978-0-393-30623-1
• Plattner, Marc F. & Aleksander Smolar. (2000). Globalization, Power, and Democracy. JHU Press. ISBN 978-0-8018-6568-8
• Plattner, Marc F. & Jo?o Carlos Espada. (2000). The Democratic Invention. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-6419-3
• Putnam, Robert. (2001). Making Democracy Work. Princeton University Press. ISBN 978-5-551-09103-5
• Raaflaub, Kurt A., Ober, Josiah & Wallace, Robert W. (2007). Origins of democracy in ancient Greece. University of California Press. ISBN 978-0-520-24562-4
• Riker, William H.. (1962). The Theory of Political Coalitions. Yale University Press.
• Sen, Amartya K. (1999). "Democracy as a Universal Value." Journal of Democracy 10(3): 3-17.
• Tannsjo, Torbjorn. (2008). Global Democracy: The Case for a World Government. Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-3499-6. Argues that not only is world government necessary if we want to deal successfully with global problems it is also, pace Kant and Rawls, desirable in its own right.
• Weingast, Barry. (1997). "The Political Foundations of the Rule of Law and Democracy." American Political Science Review, 91(2): 245-263.
• Weatherford, Jack. (1990). Indian Givers: How the Indians Transformed the World. New York: Fawcett Columbine. ISBN 978-0-449-90496-1
• Whitehead, Laurence. (2002). Emerging Market Democracies: East Asia and Latin America. JHU Press. ISBN 978-0-8018-7219-8
• Willard, Charles Arthur. (1996). Liberalism and the Problem of Knowledge: A New Rhetoric for Modern Democracy. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-89845-2
• Wood, E. M. (1995). Democracy Against Capitalism: Renewing historical materialism. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-47682-9
• Wood, Gordon S. (1991). The Radicalism of the American Revolution. Vintage Books. ISBN 978-0-679-73688-2 examines democratic dimensions of republicanism

Xem thêm

• Ly thuy?t móng ng?a
• Dan ch? Athena
• Quan ch? l?p hi?n
• Dan ch? tr?c ti?p
• Ch? s? dan ch?
• Dan ch? t? do

• Làn sóng dan ch?
• T?ng th?ng ch?
• Th? ch? ??i ngh?
• Dan ch? ??i ngh?
• Pháp quy?n

Liên k?t ngoài

• ??nh ngh?a c?a dan ch? t?i Wiktionary

Ti?ng Anh

• Dan ch? trên DMOZ
• Center for Democratic Network Governance
• Democracy at the Stanford Encyclopedia of Philosophy
• Is Democracy the BEST form of governance? L?u tr? ngày 4 tháng 8 n?m 2010 t?i Wayback Machine at TooStep L?u tr? ngày 7 tháng 5 n?m 2010 t?i Wayback Machine
• Dictionary of the History of Ideas: Democracy L?u tr? ngày 20 tháng 3 n?m 2008 t?i Wayback Machine
• Ethical Democracy Journal
• The Economist Intelligence Unit’s index of democracy
• Alexis de Tocqueville, Democracy in America L?u tr? ngày 11 tháng 4 n?m 1997 t?i Wayback Machine Full hypertext with critical essays on America in 1831-32 from American Studies at the University of Virginia
• Democracy Watch (Canada) – Leading democracy monitoring organization
• Ewbank, N. The Nature of Athenian Democracy L?u tr? ngày 17 tháng 12 n?m 2011 t?i Wayback Machine, Clio History Journal, 2009.

Critique

• Erik von Kuehnelt-Leddihn, Liberty or Equality L?u tr? ngày 23 tháng 7 n?m 2006 t?i Wayback Machine
• J.K. Baltzersen, Churchill on Democracy Revisited, (24 tháng 1 n?m 2005)
• GegenStandpunkt: The Democratic State: Critique of Bourgeois Sovereignty
• Does Democracy End Tyranny? L?u tr? ngày 9 tháng 8 n?m 2009 t?i Wayback Machine
• Please Don't Vote

Ti?ng Vi?t

• C?m nang Dan ch? L?u tr? ngày 24 tháng 9 n?m 2015 t?i Wayback Machine, democracy-handbook.org
• Nga c?nh báo chiêu bài dan ch? c?a th? l?c bên ngoài